H αδυσώπητη ρύπανση...

Την Παρασκευή που μας πέρασε, είχα την τιμή να κληθώ να συντονίσω μια συζήτηση σε επιστημονική ημερίδα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Για την ακρίβεια, ήταν η παρουσίαση της πορείας των ερευνών τριών επιστημονικών εργαστηρίων, σε ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα, που μας αφορά όλους: τη ρύπανση στη λεκάνη του Ασωπού.

Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά σκάνδαλα στη χώρα μας – ένα έγκλημα που έχει αφεθεί να “εξελίσσεται”, επί δεκαετίες. Και η συζήτηση αποκάλυψε (και αφορούσε) σχεδόν όλες τις παθογένειες μιας οργανωμένης πολιτείας, που έχει αφεθεί στην τύχη της...


Όπως καταλαβαίνετε, το κοινό δεν ήταν αμιγώς επιστημονικό, λόγω της τεράστιας κοινωνικής επίπτωσης του ζητήματος – στην υγεία όλων μας ενδεχομένως (και όχι μόνο σε αυτή των κατοίκων), καθώς τα αγροτικά προϊόντα που καλλιεργούνται σε μολυσμένο περιβάλλον μπορεί να φτάσουν στο πιάτο όλων. Το κοινό συμπεριελάμβανε κατοίκους και εκπροσώπους συλλόγων, δημάρχους, δημοτικούς και νομαρχιακούς συμβούλους της περιοχής, επιστήμονες και φοιτητές των αντιστοίχων κλάδων της γεωλογίας, της χημείας και της ιατρικής, συμβούλους του Ε' τμήματος του ΣτΕ που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, δημοσιογράφους και σπουδαστές.

Η παρακολούθηση από εμάς τους μη επιστήμονες δεν ήταν πάντα εύκολη, καθώς οι παρουσιάσεις ήταν πυκνές και (αναπόφευκτα) φορτωμένες με στοιχεία και μετρήσεις. Ωστόσο, πιστεύω οτι έγινε μια καλή κουβέντα μετά, με όσο το δυνατόν λιγότερα τα φαινόμενα που ταλαιπωρούν συνήθως αυτές τις εκδηλώσεις (πολλοί παριστάμενοι είναι φλύαροι, θέλουν να πουν το “κοντό τους και το μακρύ” τους, επιτίθενται με τρόπο που δεν βοηθάει, τοποθετούνται αντί να ρωτούν, δεν μπορούν να διατυπώσουν έναν σαφή και καθαρό λόγο). Οι συγκρούσεις δεν έλειψαν και η κριτική (και αυτοκριτική) στράφηκε προς όλες τις κατευθύνσεις. Σε γενικές γραμμές, σας μεταφέρω τα εξής:


** Και οι τέσσερις επιστήμονες συμφώνησαν οτι το πρόβλημα είναι απολύτως υπαρκτό και βεβαιωμένο. Χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση, με περισσότερους ελέγχους, διοικητικά μέτρα, άμεση ενίσχυση των μηχανισμών και κυρίως πολιτική βούληση – πρώτα για να σταματήσουν οι περίπου 400 βιομηχανίες της περιοχής να ρυπαίνουν και δεύτερον για να αποκατασταθεί (καθαριστεί) η μέχρι τώρα βλάβη (κάτι που μπορεί να μην είναι εφικτό ούτε τα επόμενα 30 χρόνια).

** Το χρώμιο (Cr) που είναι αβλαβές (ή και ωφέλιμο ως ιχνοστοιχείο στον οργανισμό) στην τρισθενή του μορφή, γίνεται τοξικό όταν είναι εξασθενές. Οι επιστήμονες μελέτησαν την πιθανότητα η παρουσία τόσων συγκεντρώσεων εξασθενούς χρωμίου να οφείλεται σε φυσικές διεργασίες (στα πετρώματα της περιοχής), συγκρίνοντας με αντίστοιχη περιοχή στην Εύβοια - αλλά την απέκλεισαν (Μαρία Οικονόμου, καθηγήτρια Γεωλογίας). Η λεκάνη του Ασωπού μάλιστα “υποφέρει” και από δεκάδες άλλους ρύπους από τα εργοστάσια, που είναι εξίσου επικίνδυνοι, καθώς και από μόλυνση μικρο-οργανισμών, που βρίσκουν ιδανικό περιβάλλον και αναπτύσσονται στα νερά που έχουν ρυπανθεί (Ε. Δασενάκης, αναπληρωτής καθηγητής Χημείας).

** Τα νερά του Ασωπού μπορεί να μετρηθούν “καθαρά” σε κάποια σημεία, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα, γιατί τα πετρώματα της κοίτης του, που είναι πολύ εύκολα διαπερατά, βοηθούν τη ρύπανση να περάσει πολύ γρήγορα στο υπέδαφος – και τελικά να μολύνει τον υδροφόρο ορίζοντα, που είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημα. Από εκεί, μέσω και των γεωτρήσεων, μολύνεται όλο το έδαφος εκ νέου, καθώς το νερό αυτό χρησιμοποιείται για πότισμα.

** Υπάρχει τεχνολογία (και εταιρείες που αναλαμβάνουν), για τον καθαρισμό του υδροφόρου ορίζοντα. Και μάλιστα, αυτό γίνεται με “έκχυση” μικρο-οργανισμών, οι οποίοι “καταναλώνουν” τα τοξικά απόβλητα, καθώς αυτό που είναι για τον ανθρώπινο οργανισμό “βαρύ και τοξικό μέταλλο”, για μικρόβια και μύκητες είναι ωφέλιμο “ιχνοστοιχείο”, από το οποίο ζουν!


** Η επιβάρυνση της υγείας των κατοίκων (με την κατακόρυφη αύξηση των καρκίνων) είναι σαφής, αλλά πολύ δύσκολη να εξηγηθεί και να τεκμηριωθεί επιστημονικά, με την έννοια οτι η υγεία είναι μια ιδιαίτερα πολύπλοκη υπόθεση, όπως και ο οργανισμός. Ωστόσο, η καθηγήτρια Ιατρικής Πολυξένη Νικολοπούλου ήταν “καταπέλτης”, λέγοντας οτι “δεν χρειάζεται να πεθάνουν όλοι οι κάτοικοι από καρκίνο, για να διαπιστώσουμε τη σχέση ρύπανσης και επιπτώσεων στην υγεία”. Οι επιβαρύνσεις έρχονται από πολλούς παράγοντες – και πρέπει (οι γνωστές τουλάχιστον) να αντιμετωπιστούν άμεσα. Συνέστησε δε ιδιαίτερη προσοχή για τις εγκύους στην περιοχή, καθώς το έμβρυο είναι η πιο ευάλωτη στη ρύπανση ανθρώπινη μορφή.

** Οι κάτοικοι πίνουν εδώ και καιρό νερό από την καθαρή παροχή της γειτονικής Μαυροσουβάλας. Ωστόσο, είναι άγνωστο το τι ζημιά έχει κάνει μέχρι τώρα το μολυσμένο νερό – το οποίο σημειωτέον μας “προσβάλλει” και από το δέρμα, δηλαδή δεν κάνει ούτε για πλύσιμο του σώματος! (Σημειώθηκε εδώ παραλλήλως οτι ούτε τα εμφιαλωμένα νερά έχουν πιστοποίηση για εξασθενές χρώμιο, καθώς οι υποχρεωτικοί εργαστηριακοί έλεγχοι αφορούν το χρώμιο συνολικά – και όχι τις διάφορες μορφές του).

** Δύσκολο ερώτημα παραμένει το κατά πόσο τα γεωργικά προϊόντα της περιοχής είναι ασφαλή. Φαίνεται οτι το εξασθενές χρώμιο (που μεταβάλλει μορφή όταν απορροφάται από το φυτό) συγκεντρώνεται σε πολύ μεγαλύτερη ποσότητα στις ρίζες (και ειδικά στη ρίζα της ρόκας!), ενώ είναι ελάχιστο στα πάνω μέρη του φυτού. Ωστόσο, υπάρχουν μέθοδοι, με βιολογικά “αντίμετρα” (με απλούστερο την κοπριά), να καλλιεργηθούν ασφαλή βρώσιμα γεωργικά προϊόντα.

** Τα βέλη βεβαίως στράφηκαν προς το ΥΠΕΧΩΔΕ και την εκπρόσωπο του, Τομεάρχη Νοτίου Ελλάδας, που αντικαθιστούσε τον Γενικό Γραμματέα. Ειδικότερα, το υπουργείο κατηγορήθηκε οτι επικαλείται οτι έχει επιβάλει πρόστιμα στις βιομηχανίες – αλλά οτι δεν έχει γίνει ουσιαστικά τίποτα και δεν έχουν εισπραχθεί. Επίσης, οτι δεν προβλέπει καμία διαδικασία χρηματοδότησης του καθαρισμού της περιοχής από τους ρυπαίνοντες (με το σκεπτικό “ο ρυπαίνων πληρώνει”). Γενικά το ΥΠΕΧΩΔΕ δεν απαντάει πειστικά στην κριτική για ολιγωρία, έλλειψη διαφάνειας (δεν παρέχει όλα τα στοιχεία, χωρίς να του ζητηθούν με “αίτηση”) και έλλειψη πολιτικής βούλησης για άμεση δράση που θα περιλαμβάνει: Έργα υποδομής με νέους “κλειστούς” αγωγούς για τα απόβλητα, στελέχωση τοπικών γραφείων περιβάλλοντος, καθορισμό χρήσεων και λειτουργιών με το Κτηματολόγιο, αυστηρή πολιτική πίεσης προς τους ρυπαίνοντες.

** Έγινε αναφορά και κριτική σε άλλους επιστήμονες (χωρίς ονόματα) που “συσκοτίζουν” (ενδιαφερόμενους και ΜΜΕ) παραθέτοντας “αθωωτικές” για τη ρύπανση μετρήσεις και απόψεις. Παρατήρησα οτι οι επιστήμονες πρέπει να λένε αυτό που πιστεύουν (και όχι αυτό που θέλουμε να ακούσουμε), αλλά πολύ ωραία παρενέβη η κυρία Νικολοπούλου και σημείωσε οτι δεν είναι όλοι οι επιστήμονες “καθαροί” (όπως και σε κανένα επάγγελμα) - ούτε και οι χρηματοδοτήσεις τους. Μετά από “προκλητική” ερώτηση, οι παριστάμενοι δήλωσαν οτι η μόνη χρηματική πηγή των ερευνών τους είναι το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

** Οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης απηύθυναν “κραυγή απόγνωσης” προς όλους, να ληφθούν άμεσα μέτρα. Εκπρόσωπος του ΣτΕ απάντησε στην έκκληση του δημάρχου Οινοφύτων να κηρυχθεί όλος ο νομός σε “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” και να παρακαμφθούν οι διαδικασίες που εξασφαλίζουν τη διαφάνεια ως γραφειοκρατικές, αποκρούοντας τέτοιες πρακτικές. Πρότεινα τη “συμβιβαστική” διατύπωση “να μην γίνεται επίκληση της διαφάνειας ως πρόσχημα για καθυστερήσεις” - κάτι που αποδέχτηκαν και οι δύο “αντιμαχόμενες” πλευρές. Όπως φάνηκε και από ένα "slip of the tongue" του Συμβούλου, η επόμενη υπόθεση που χειρίζεται αφορά τον Αχελώο - ο Ασωπός δεν είναι ο μόνος ποταμός που έχει υποστεί τέτοια ρύπανση, δυστυχώς "αρνητικό πρότυπο" αποτελεί ο Αξιός στη Β. Ελλάδα, που έχει γίνει "σκουπιδοτενεκές" και από τους γείτονες, κράτη ακόμα λιγότερο ανεπτυγμένα από το δικό μας σε περιβαλλοντικά θέματα.

** Η ανάγνωση σχετικής απόφασης του Ε' Τμήματος του ΣτΕ για την περιοχή προκάλεσε δικαίως τα χειροκροτήματα, καθώς το Ανώτατο Δικαστήριο θεωρείται προστάτης των περιβαλλοντικών δικαιωμάτων του πολίτη (ενώ κατηγορείται δριμύτατα, κατά καιρούς, από την εκτελεστική εξουσία και ειδικά την παρούσα κυβέρνηση οτι “εμποδίζει την ανάπτυξη” και “υπερβαίνει τις αρμοδιότητες του, ασκώντας πολιτική” - προφάσεις εν αμαρτίαις, φυσικά).

** Ο διοργανωτής αντιπρύτανης και καθηγητής του Περιβαλλοντικού Δικαίου, Γιάννης Καράκωστας ήταν ιδιαίτερα καυστικός προς την κυβέρνηση και τον Γιώργο Σουφλιά, που η χώρα μας δεν έχει ΑΚΟΜΑ Υπουργείο Περιβάλλοντος, με “δικαίωμα αρνησικυρίας” σε περιβαλλοντικές παραβάσεις και επικίνδυνα έργα. Άσκησε όμως κριτική και προς τους δικαστές, καλώντας τους να αντιμετωπίζουν το ζήτημα του περιβάλλοντος (που το αποκαλεί ισάξιο μόνο της ανθρώπινης ζωής) ακόμα περισσότερο ως “πρώτη προτεραιότητα”, πάνω από οποιαδήποτε άλλο ανθρώπινο δικαίωμα ή δραστηριότητα.



Η συνέχεια θα δοθεί και σε άλλες ημερίδες, όπως υποσχέθηκε ο αντιπρύτανης. Θα ήθελα εδώ να σημειώσω οτι μου έκανε εντύπωση η “προκαταβολική” κριτική που διάβασα σε blog και “οργισμένα mails”, για την επιλογή “μονόπαντων” ομιλητών (υπέρ των βιομηχάνων υποτίθεται). Δεν γνωρίζω κανέναν από τους επιστήμονες – και συνάντησα μόνο ανθρώπους που με σαφήνεια (και επιστημονική εγκράτεια ταυτοχρόνως, γιατί τα επιστημονικά στοιχεία δεν είναι “τίτλοι” σε κιτρινιάρικη τηλεοπτική εκπομπή) προσπάθησαν να τεκμηριώσουν οτι το πρόβλημα είναι τεράστιο. Ως γνωστόν, ο καθένας λέει αβασάνιστα, ότι του κατέβει...

Παραλειπόμενο της συζήτησης: Ναι, η Erin Brockovich έχει υποσχεθεί να ταξιδέψει για να βοηθήσει στο πρόβλημα της ρύπανσης του Ασωπού, που έχει πολλές ομοιότητες με αυτό της ρύπανσης με εξασθενές χρώμιο, από την Pacific Gas & Electric στην Καλιφόρνια. Για όσους δεν γνωρίζουν, η υπόθεση εκείνη είχε γίνει ταινία με τη Julia Roberts, με μεγάλη επιτυχία - και έκανε παγκοσμίως διάσημη την Brokovich. Να δούμε αν θα αποκτήσουμε και μεις την αντίστοιχη δική μας...


Υ.Γ. Ζητώ προκαταβολικά συγνώμη από τους επιστήμονες αναγνώστες, αν στην προσπάθεια μου να μεταφέρω "απλά και κατανοητά" (όσο μπορώ κι εγώ να καταλάβω) κάποιες έννοιες και όρους, δεν χρησιμοποίησα τις σωστές εκφράσεις. Κάθε διόρθωση δεκτή.




"Επί του πιεστηρίου": Μήνυμα για τον Ασωπό έστειλε η Erin Brockovich, που θα πάει και στο Ευρωκοινοβούλιο στις 15 Απριλίου.
Την παρουσία αυτή της Brockovich σχολιάζει ο Δημήτρης Μητρόπουλος στα "Νέα".

Οι φωτό είναι από τo http://perivallonsos.blogspot.com και τη Wikipedia

Το post συνοδεύεται από την Καναδή Diana Krall, στην καλύτερη διασκευή που έχω ακούσει από την υπέροχη φωνή της - ακούστε το μέχρι τέλους!