“Οι αλήθειες των άλλων”

Σπάνια θέλω να μιλήσω με τόσο ενθουσιασμό για ένα βιβλίο που διάβασα. Όχι μόνο γιατί ο Νίκος Θέμελης έχει εξελιχθεί σε έναν από τους αγαπημένους μου συγγραφείς – έχω διαβάσει και τα έξι του βιβλία, με προτίμηση στην αρχική “τριλογία” και σε τούτο εδώ, το τελευταίο. Όχι μόνο γιατί “Οι αλήθειες των άλλων” έφυγαν μονορούφι, μέσα σε μιάμιση μέρα διακοπών. Αλλά κυρίως γιατί τα έργα του Θέμελη – με κυρίαρχο και πάλι αυτό - με ενθουσιάζουν για την ψύχραιμη ιδεολογική τους ματιά.

Η μεγάλη αξία του Θέμελη δεν είναι, κατά την ταπεινή μου άποψη, η λογοτεχνική - αν και έχει έναν εντυπωσιακά απλό, στρωτό και κατανοητό λόγο μαζί με το ταλέντο της συναρπαστικής αφήγησης ενός παλιού παραμυθά. Είναι η “πολιτική” διάσταση των έργων του – το πόσο καταφέρνει να διηγείται την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, χωρίς να καταφεύγει σε κανένα “φόβο και πάθος” και χωρίς να χάνει τίποτα από την “ελληνικότητα” του. Να αφηγείται πειστικά, χωρίς να δικαιολογεί καμία αγριότητα – αλλά καταγγέλλοντας κάθε μισαλλοδοξία. Είναι παροιμιώδης η ικανότητα του να βλέπει την ιστορία από όλες τις πλευρές, να μπαίνει – σαν ιδανικός διπλωμάτης με άποψη- “στα παπούτσια του άλλου”.

Είναι σαφές οτι οι μεγάλοι “εχθροί” του Θέμελη είναι ο εθνικισμός, ο φανατισμός, οι διακρίσεις, ο συντηρητισμός, η υποκρισία, η στενομυαλιά, η καθυστέρηση, η υπανάπτυξη, ο πόλεμος, η βία – και πάνω απ' όλα το “εθνικό παραμύθιασμα”. Στις “αλήθειες των άλλων”, αποδομεί με μαεστρία όλα τα σύμβολα της εθνικής μπουρδολογίας και απληστίας, που “φούσκωσαν” τη “Μεγάλη Ιδέα”, προκάλεσαν την πιο “ιμπεριαλιστική” ελληνική εκστρατεία στα βάθη της Τουρκίας και οδήγησαν στη Μικρασιατική καταστροφή και στην εγκατάλειψη των Ελλήνων που κατοικούσαν εκεί. Τα “σκάγια” του – εκτός φυσικά από τις συντηρητικές δυνάμεις της εποχής, ελληνικές και ξένες – παίρνουν και το Βενιζέλο (για τα λάθη του), τους Ελλαδίτες και τη συμπεριφορά τους προς τους πρόσφυγες. Όμως κανένας “εθνικοπατριώτης” δεν θα μπορούσε να τον κατηγορήσει για “ανθελληνισμό”: Ο Θέμελης εκφράζει συνεχώς τον θαυμασμό για τον ελληνισμό, όταν προκόβει και συμπεριφέρεται έντιμα. Ούτε διακατέχεται από κανένα σύμπλεγμα - θαυμάζει τις γνήσιες αξίες της ανατολής, όσο και αυτές της Ευρώπης του Διαφωτισμού.

Στο συναρπαστικό αυτό μυθιστόρημα, ο ήρωας του “σοκάρει” το σύστημα, υιοθετώντας μια πολύ διαφορετική εκδοχή για τη στάση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, κατά την άλωση της Πόλης. Το ίδιο όμως “σοκάρεται” και ο ίδιος, όταν ο (επίσης ιστορικός) γιός του ακολουθεί την ίδια “επιμονή στην αλήθεια” σ' ένα άλλο “καυτό” ζήτημα, αυτό της διαμάχης για τη συνέχιση της ελληνικότητας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ο (τόσο επιζήμιος) ρόλος του “ελληνονορθόδοξου” κατεστημένου υπονοείται σε κάθε βήμα. Το ζήτημα των μειονοτήτων στη Θράκη (που ακόμα δεν έχει επιλυθεί πλήρως, παρά τα τεράστια βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία 15 χρόνια) θίγεται με τον πιο έξυπνο και “σύγχρονο” τρόπο – παρά το “προπολεμικόν” της αφήγησης. Ακόμα και το θέμα της ομοφυλοφιλίας (έκπληξη για τη μέχρι τώρα θεματολογία του συγγραφέα) θίγεται με εξαιρετικό τρόπο - με τη ματιά του ετεροφυλόφιλου, που σέβεται τις προτιμήσεις του άλλου.

Ο Θέμελης υποδεικνύει οτι ο πραγματικός πατριώτης δεν είναι αυτός που διαλαλεί υποκριτικά (ή μη) το “πατρίς-θρησκεία-οικογένεια”, αλλά ο προοδευτικός άνθρωπος, που σέβεται τους άλλους και επιδιώκει την αλήθεια πέρα από μύθους – τη συνεννόηση πέρα από αντιθέσεις. Η “εκτέλεση” της γυναίκας του ήρωα από τους κομμουνιστές, γιατί είχε “χαφιεδίσει” στην Ασφάλεια έναν οικογενειακό φίλο, έρχεται σαν φυσική λύτρωση. Ούτε όμως και με αυτό ο συγγραφέας πανηγυρίζει – μην υποστηρίζοντας καμία βία. Ο ίδιος ο ήρωας έχει τη συμπεριφορά που περιμένεις από έναν καλλιεργημένο άνθρωπο, που γεννήθηκε σε αυτή τη γωνιά της γης. Συνδιαλέγεται με άνεση με τον Αμερικανό ή τον Άγγλο – αλλά ταυτόχρονα αναγνωρίζει οτι είναι τυχερός που ζει μια πολιτισμένη, αστική ζωή και δεν αρκείται στις “ίσες αποστάσεις”, στο ζήτημα του εμφυλίου: Καταδικάζει τους νικητές, όχι μόνο γιατί είχαν στις τάξεις τους τους ταγματασφαλίτες και τους φασίστες, αλλά και γιατί “πάτησαν σαν σκουλήκια” τους ηττημένους, αφήνοντας έναν τόπο στην καθυστέρηση επί δεκαετίες.

Με αυτό το βιβλίο, ο Θέμελης εκφράζει αυτό που θα επιθυμούσαμε να υπάρχει ως “πεφωτισμένη (κεντρο)αριστερά”. Και που μόνο ως μονάδες το έχουμε συναντήσει μέχρι τώρα...




Υ.Γ. Δεν ξέρω αν υπάρχουν “πολλές αλήθειες”. Υπάρχουν σίγουρα πολλές οπτικές, πολλές ερμηνείες και ειδικά στην πολιτική και στις πάσης φύσεως σχέσεις θα πρέπει να μπορούμε να τις “αγκαλιάσουμε όλες”, ώστε να βρούμε έναν “ελάχιστο παρονομαστή συνεννόησης” - όχι για να βολέψουμε κανενός τις επιδιώξεις, αλλά για να κάνουμε παραγωγικό διάλογο και να αμβλύνουμε τα πάθη.

Αμπελοφιλοσοφώντας, θα έλεγα οτι υπάρχουν πολλά “επίπεδα”, πολλές “διαστάσεις” της αλήθειας. Σε κάθε ένα από αυτά η αλήθεια είναι όμως “μια και αντικειμενική”. Είναι αυτό που “πραγματικά συνέβη” - που μπορεί κανείς μας να μην το ξέρει ακριβώς. Αυτό τουλάχιστον πρεσβεύει το τραγούδι του post, από τους Handsome Boys Modelling School: “You can't hide from the truth, because the truth is all there is”...

Τις περισσότερες φορές (αν όχι όλες), οι άνθρωποι ξέρουμε την αλήθεια για τον εαυτό μας – αλλά αρνούμαστε να την παραδεχτούμε. Γενικά, μια από τις πιο συχνές (και επικίνδυνες) “ασθένειες” - τόσο σε προσωπικό, όσο και σε “εθνικό” επίπεδο – είναι οτι αρνούμαστε να συνειδητοποιήσουμε πόσο “αυτοπαραμυθιαζόμαστε” και το πόσο τελικά “ψωνάρες” είμαστε...