Η κουτοπονηριά

Το κείμενο αυτό γράφτηκε το 2004, για μια έκδοση της Αthens Voice, που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ: Οι συντάκτες του πολιτικού τμήματος αναλάβαμε να παρουσιάσουμε ο καθένας, ένα από τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα της ελληνικής δημόσιας ζωής. Παραμένει, νομίζω, επίκαιρο...



Σκηνή 1η:

Κέντρο της Αθήνας, Σάββατο πρωί, πριν τις 7. Ο ήχος ενός κομπρεσέρ που σπάει την άσφαλτο τρυπάει την ησυχία - και μαζί με αυτήν τ' αυτιά όλων των κατοίκων, που κοιμούνται. Κάποιος αποφασίζει να κατεβεί - έξαλλος - για να δεί τι γίνεται. Ο εργολάβος ανοίγει τρύπα για να συνδέσει μιά πολυκατοικία με τον αγωγό φυσικού αερίου. Εκείνη η ώρα τον βόλευε, εκείνη διάλεξε...
Η πρώτη αντίδραση στις διαμαρτυρίες είναι κοφτή, σκαιά - και φυσικά κουτοπόνηρη: "Σας παρακαλώ κύριε, εδώ έχουμε emergency (sic), υπάρχει διαρροή αερίου..."
"Τι διαρροή ρε φίλε, την παροχή συνδέεις, για χαζούς μας έχεις; Το έκανα κι εγώ πριν από μιά βδομάδα, μηχανικός είμαι, δεν ξέρω;"
Ακατάληπτες δικαιολογίες και απαξιωτικό, μάγκικο ύφος ως απάντηση.
"Δεν το ξέρεις οτι για να κάνεις τέτοιες εργασίες το Σαββατοκύριακο, χρειάζεται ειδική άδεια; Εχεις τέτοια άδεια; Τον κόσμο δεν τον λυπάσαι, που κοιμάται;"
Το ίδιο βιολί... Σε χειρότερο ύφος.
"Ωραία λοιπόν, ας φωνάξουμε την αστυνομία, να δούμε ποιός παρανομεί και ποιός έχει δίκιο."
"Να φωνάξεις όποιον θέλεις", με ύφος χιλίων τσαμπουκάδων.

Μόλις σκάει μύτη το περιπολικό, μερικά λεπτά αργότερα, το ύφος αλλάζει άρδην.
"Τα στοιχεία του κυρίου παρακαλώ, θέλω να υποβάλλω μήνυση για παραβίαση κοινής ησυχίας και οικοδομικές εργασίες χωρίς άδεια..."

Ατακτη υποχώρηση, η γλίτσα τρέχει στην άσφαλτο με το κιλό...
"Ελα τώρα, φαίνεσαι καλό παιδί, τη δουλειά μας κάνουμε, μεροκαματιάρηδες άνθρωποι, σε παρακαλώ..."
Εν τω μεταξύ την είχε τελειώσει τη δουλειά.


Σκηνή 2η:

Περίπου το ίδιο σκηνικό, στην ίδια περιοχή - αλλά μεσημέρι, γύρω στις 4. Ο εργολάβος τρυπάει με μανία το πεζοδρόμιο, ενόψει Ολυμπιακών Αγώνων.
"Ξέρετε, υπάρχουν και ώρες κοινής ησυχίας, απαγορεύεται αυτό που κάνετε..."
Αρχίζει μιά ατέρμονη συζήτηση, με επιχειρήματα τύπου "ναι, αλλά κι εσείς σκοτώνετε τους μαύρους". Η κατάληξη είναι συλλογικής ευθύνης, οτι "Κι εσείς οι δημοσιογράφοι δεν είστε και πολύ καθαροί τύποι, ο Τριανταφυλλόπουλος, μπλα, μπλα... Αλλα αντί άλλων...


Σκηνή 3η:

Πλατεία Κουμουνδούρου, λίγο μετά την ανάπλαση της, ενόψει - πάλι - Ολυμπιακών Αγώνων.
Από τον πεζόδρομο που δημιουργείται, περισσεύουν κάδοι απορριμάτων. Κάποιος τους τοποθετεί σ'ένα συγκεκριμένο σημείο, μπροστά σ'ένα άδειο οικόπεδο. Από τη μιά πλευρά υπάρχει ένα ελληνικό μαγαζί κι από την άλλη ένα κινέζικο (θα μπορούσε να είναι οποιασδήποτε εθνότητας από αυτή τη μεριά του πλανήτη - η κουτοπονηριά περισσεύει έτσι κι αλλιώς στην ανατολή).

Καθημερινά, οι υπάλληλοι του κινέζικου σπρώχνουν τους κάδους όλο και περισσότερο προς το ελληνικό μαγαζί - παρότι συνεισφέρουν τα μέγιστα στα σκουπίδια, δημιουργώντας τεράστιους σωρούς με τις χαρτοκούτες από τα εμπορεύματα.
Ο έλληνας επιχειρηματίας αποφασίζει να πάει να εξηγηθεί με καλό τρόπο - άλλωστε η καλλιέργεια του δεν του επιτρέπει να κάνει οτιδήποτε, που θα μπορούσε να επικριθεί ως "ρατσιστική συμπεριφορά".

Πρώτη εντύπωση - τον αντιμετωπίζουν με απλανές βλέμμα και παριστάνουν οτι δεν καταλαβαίνουν ,"λίγκο ελληνικά, λίγκο..."
Καταλαβαίνει οτι καταλαβαίνουν μιά χαρά. Τους εξηγεί με απλά ελληνικά και αγγλικά οτι δεν ζητάει να πάρουν τα σκουπίδια μπροστά στο μαγαζί τους, οτι είναι δίκαιο οι κάδοι να είναι στη μέση, μπροστά στο άδειο οικόπεδο - σε ίση απόσταση από τα δύο μαγαζιά.

"Μα βρωμάνε τα σκουπίντια" εξανίσταται ο κινέζος, που βρίσκει το ρυθμό του στα ελληνικά με ραγδαία ταχύτητα.
"Και κοντά στο δικό μου μαγαζί δεν βρωμάνε; Στη μέση λέω να τα βάλουμε..."
"Μα εσύ κλείνεις νωρίς, εμείς μένουμε μέχρι αργκά", έρχεται το "αφοπλιστικό" επιχείρημα...


Σκηνή 4η:

Κάπου σε μιά έξοδο του Ψυρρή, 4 τα ξημερώματα. Συνεργείο της Τροχαίας, με τρία περιπολικά, κάνει μπλόκο για αλκοτέστ. Ο συνήθης θόρυβος του σαββατόβραδου πολλαπλασιάζεται, καθώς αυτοκίνητα φρενάρουν και μαρσάρουν, οδηγοί διαμαρτύρονται και δημιουργείται επιπλέον μποτιλιάρισμα.
Σα να μη φτάνουν όλα αυτά, οι τροχονόμοι χρησιμοποιούν και σφυρίχτρα - με τρομερά διαπεραστικό ήχο - παρότι στην ουσία δεν χρειάζεται, αρκεί το νόημα που κάνουν στους οδηγούς να πάνε στο πλάι του δρόμου. Πάνω από το σημείο κοιμούνται δεκάδες άνθρωποι, ένοικοι μιάς μεγάλης πολυκατοικίας, αλλά οι τροχαίοι το βιολί τους...

Κάποιος βγαίνει στο μπαλκόνι, σιχτιρίζοντας που χάνει τον ύπνο του και αποφασισμένος να διαμαρτυρηθεί:

"Μα είναι δυνατόν να παραβιάζετε κι εσείς την κοινή ησυχία; Επιτέλους, θέλουμε να κοιμηθούμε!"
Στην αρχή δεν απαντάει κανείς. Ο επικεφαλής αξιωματικός, κλασική φιγούρα της Ελλάδας του '60, με διπλή κλάρα στο καπέλο, καταλαβαίνει οτι δεν μπορεί να αποφύγει την αντιπαράθεση και ψελλίζει κάτι οτι "πρέπει να κάνουμε τη δουλειά μας, κύριε"
"Εντάξει, να κάνετε τη δουλειά σας, αλλά πρέπει να χρησιμοποιείτε και τη σφυρίχτρα;"

Η απάντηση έρχεται εφιαλτικά κουτοπόνηρη: "Σφυρίχτρα; Ποιά σφυρίχτρα; Χρησιμοποίησε κανείς εδώ σφυρίχτρα;"



Η κουτοπονηριά διαπερνά την καθημερινότητα του Έλληνα, σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής, από τη γειτονιά ως το κοινοβούλιο. Γίνεται πάντα χειρότερη, όταν ο έλληνας "στριμώχνεται", όταν τον πιάνουν στα πράσα να φέρεται ανέντιμα, να μην είναι "εντάξει"... Εκεί είναι ικανός να σκαρφιστεί τις πιό απίθανες δικαιολογίες. Οταν δεν πληρώνει, για παράδειγμα, το εισιτήριο του λεωφορείου, έχει φτάσει να πεί οτι "το έφαγε"...
Είναι άραγε θέμα ταμπεραμέντου, ψυχισμού ή ιστορικού κοινωνικού εθισμού σ' ένα μοντέλο συνεννόησης και επικοινωνίας; Εχει γεωγραφικές, κοινωνικές ή ηλικιακές διαβαθμίσεις; Το φαινόμενο χειροτερεύει όσο περνούν τα χρόνια;

Η πρώτη διαπίστωση έχει να κάνει βεβαίως με το οτι η κουτοπονηριά δεν αποτελεί ελληνική "πατέντα". Συνδέεται άμεσα με ορισμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά που συναντά κανείς στους περισσότερους λαούς, όπως είναι η καχυποψία, η ανοχή στην ανεντιμότητα, η διαφθορά, η προχειρότητα, η μετάθεση των ευθυνών, η κακή οργάνωση, η τεμπελιά, τα καθημερινά "νταβατζηλίκια"...
Οσο πιό κακά οργανωμένο και χωρίς αρχές είναι το κοινωνικό πλαίσιο, τόσο πιό έντονα είναι τα φαινόμενα αυτά. Ενδεχομένως σε άλλο πλαίσιο, οι ίδιοι άνθρωποι θα λειτουργούσαν διαφορετικά, κάτι που αποδεικνύεται εδώ και δεκαετίες από τους μετανάστες λιγότερο αναπτυγμένων χωρών, που αναγκάζονται να προσαρμοστούν στη νέα τους πατρίδα και αποποιούνται αρκετά από τα κουτοπόνηρα χαρακτηριστικά της κουλτούρας που κουβαλούν μαζί τους - αν και πολλές φορές η διαμόρφωση τους σε νεαρή ηλικία ή η "κληρονομιά" των γονιών δεν τους επιτρέπει να τα εγκαταλείψουν τελείως.

Από την ευρωπαϊκή ματιά λοιπόν, όσο πιό νότια, ανατολικά και γενικώς "τριτοκοσμικά", τόσο πιό έντονη κάνει την παρουσία της η κουτοπονηριά... Το "ανατολίτικο παζάρι", οι μικρές καθημερινές "εξαπατήσεις" και η έντονη δυσπιστία είναι γνωρίσματα αλληλένδετα - και δεν αναφέρονται τυχαία, όταν μιλάει κανείς για τις λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνίες.

Ισως είναι υπερβολικό να αποδώσει κανείς την ανάπτυξη των δυτικών κοινωνιών ακριβώς σε αυτή την έλλειψη κουτοπονηριάς και όχι στη συστηματική τήρηση κάποιων σημαντικών αρχών ελευθερίας και δικαίου, αλλά δεν μπορεί να μην παραδεχτεί κανείς οτι μιά σοβαρά οργανωμένη κοινωνία δεν "χτίζεται", παρά μόνο με τη σταδιακή εξάλειψη των παραπάνω αρνητικών γνωρισμάτων, που απομακρύνουν την προοπτική της κοινωνικής συνοχής και της σύμπνοιας σε μιά κοινή προσπάθεια για ανάπτυξη και ευημερία.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ίσως η οικονομική σχέση του έλληνα πολίτη ή επιχειρηματία με το κράτος. Η αμοιβαία καχυποψία διαπερνά σχεδόν όλες τις συναλλαγές, καθώς η ευρεία "παραβατικότητα" από τη μιά πλευρά και η εκτεταμένη (με ανησυχητική αύξηση τα τελευταία χρόνια) διαφθορά ρίχνουν συνεχώς λάδι στη φωτιά. Το σημαντικό όμως είναι οτι το κράτος, πιεζόμενο από τις εγγενείς τεράστιες αδυναμίες του και κάτω από μιά καταστρεπτική πολιτική και κοινωνική "καθοδήγηση" δίνει πρώτο το κακό παράδειγμα...
Είναι απογοητευτικό οτι, ακόμα και μετά από 25 χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η φορολογική πολιτική διαμορφώνεται από το αξίωμα "πας φορολογούμενος ύποπτος" και ακολουθείται ακόμα η μέθοδος της "περαίωσης" - ένας εκβιασμός που συνίσταται στην πρόσκληση προς τον φορολογούμενο να "κλείσει τα βιβλία του" για καποιες χρονιές με σταθερό φορολογικό αντίτιμο - ταρίφα, προκειμένου να μην ελεγχθεί. Η μέθοδος αυτή, σε συνδυασμό με τη διαφθορά, διευκολύνει σχεδόν όλους στη διάπραξη παρανομιών, με γνωστό εκ των προτέρων και συγκεκριμένο κόστος - αντί να γίνει μιά κοινή προσπάθεια για άμβλυνση των στρεβλώσεων που ενδεχομένως "προκαλούν" και τις παρανομίες.

Μιά βασική διαφορά με τον τρόπο λειτουργίας άλλων (κυρίως των αγγλοσαξωνικών) κοινωνιών - κι εκεί θα πρέπει να αναζητήσει κανείς και μιά συνολικά διαφορετική αντίληψη περί εντιμότητας και συνείδησης - είναι οτι ο πολίτης, είτε συναλλάσεται με κρατικούς είτε με ιδιωτικούς οργανισμούς, θεωρείται εκ προοιμίου έντιμος. Αυτό που δηλώνει ακόμα και τηλεφωνικά γίνεται δεκτό, χωρίς να χρειάζεται να προσκομίσει δεκάδες "δικαιολογητικά", που αποδεικνύουν οτι δεν είναι ...ελέφαντας, απλώς και μόνο για να προφυλαχθεί ο ευθυνόφοβος υπάλληλος ή να διευκολυνθεί η διαφθορά. Εαν για παράδειγμα δηλώσει στην τηλεφωνική εταιρεία οτι δεν έκανε την κλήση που του χρεώθηκε, η χρέωση σβήνεται. Φτάνει να μην πιαστεί ανέντιμος βεβαίως, γιατί τότε τιμωρείται με ένταξη σε "μαύρες λίστες" και απώλεια της φερεγγυότητας του.

Αυτή η σχέση εμπιστοσύνης (και η έλλειψη κουτοπονηριάς και καχυποψίας) διαπνέει ως νοοτροπία όλες τις δημόσιες σχέσεις. Και βέβαια συναρτάται με τη συνολική αντίληψη περί κοινωνικών υποχρεώσεων και ρόλων, με το θετικό πνεύμα για τη συμβολή στην κοινή πρόοδο και βεβαίως με τον περιορισμό της νοοτροπίας της "αρπαχτής" και των κοινωνικών συμπλεγμάτων του τύπου "είμαι υπάλληλος, αλλά έπρεπε να είμαι υπουργός - το λιγότερο". Στη Βρετανία ο εργαζόμενος είναι υπερήφανος που είναι φερ' ειπείν σερβιτόρος - και προσπαθεί να κάνει τη δουλειά του όσο το δυνατόν καλύτερα. Στην Ελλάδα ο κρατικός υπάλληλος φλερτάρει εύκολα με την ιδέα οτι αφού κάποιοι βγάζουν πολλά λεφτά (και ίσως άνομα), δεν είναι και τόσο κακό "να τα μοιραστούν και λίγο μαζί του". Για να μη μιλήσουμε για τη μετάθεση όλων των ευθυνών στο κράτος από την πλευρά του πολίτη - το γνωστό "κλάμα" οτι δεν έχουμε καλούς δρόμους να κυκλοφορήσουμε τις "μερσεντές της αρπαχτής", με την παράλληλη ηθική δικαίωση της εξαπάτησης του "απρόσωπου" κράτους - το γνωστό φαινόμενο οτι η φοροδιαφυγή και γενικώς η αποφυγή των υποχρεώσεων θεωρείται "μαγκιά"...

Ωστόσο, η συμπεριφορά - ακόμα και των πολλών - δεν μπορεί να αποτελεί παράδειγμα ή δικαιολογία για τη λειτουργία των συντεταγμένων θεσμών. Οταν συμβαίνει αυτό από την πλευρά τους, δεν καταστρατηγείται απλώς μιά βασική αρχή δικαίου, το λεγόμενο "τεκμήριο της αθωότητας", αλλά δημιουργείται και μιά επικίνδυνη στρέβλωση στην άσκηση των δημοκρατικών εξουσιών, βάσει της οποίας το "παράπτωμα" - των λίγων ή των πολλών, δεν έχει σημασία - αποτελεί οδηγό πολιτικής έναντι οποιουδήποτε θέλει και είναι νομοταγής.
(Σε αυτό το σημείο θα είχε να παρατηρήσει κανείς οτι οι δυτικές κοινωνίες, με πρώτες τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, κάνουν επικίνδυνα βήματα προς τα πίσω τα τελευταία χρόνια, με αφορμή την τρομοκρατία, περιστέλλοντας βασικά δικαιώματα, επικαλούμενες το κοινό συμφέρον - "τι να κάνουμε, θα δεχθείς την παρακολούθηση από κάμερες ή άλλα μέσα και την έκπτωση του κράτους δικαίου, αφού πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον εχθρό")

Η κοινωνική κουτοπονηριά του έλληνα - που τροφοδοτεί βεβαίως την κουτοπονηριά των εξουσιών - οδηγεί στη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, όπως αυτό "τον βολεύει", κατά περίσταση. Η παρανομία του συμπολίτη δικαιολογεί και τη δική μας, λες και επειδή ο άλλος πέρασε το φανάρι με κόκκινο, δικαιούμαστε κι εμείς. Στο δρόμο άλλωστε φαίνεται καθημερινά ο κουτοπόνηρος χαρακτήρας μας, με τον "εξυπνακιδίστικο" τρόπο που οδηγούμε, προσπαθώντας να επιβάλλουμε τη δική μας γρήγορη "προέλαση". Κάνουμε σφήνες, κορνάρουμε αφειδώς, σπανίως δίνουμε την προτεραιότητα στον άλλο - αποτέλεσμα οι οδικές συνθήκες να παρομοιάζονται με ζούγκλα κι εμείς να δικαιολογούμε με χίλιους-δυό τρόπους τη συμπεριφορά μας. Οι οδηγοί ταξί - ιδίως οι παλιότεροι - δίνουν ρεσιτάλ κακής συμπεριφοράς, με το γνωστό σύστημα "πάω πολύ αργά, σταματάω όποτε θέλω και σε αναγκάζω να προσαρμοστείς στο δικό μου" - λες και το δικαίωμα να κάνει κανείς τη δουλειά του μπορεί να γίνεται με την καταπάτηση των κανόνων και των δικαιωμάτων των άλλων. Οι οδηγοί των μαζικών μέσων μεταφοράς θεωρούν οτι η επιβεβλημένη (ηθικά και όχι από τον ΚΟΚ) διευκόλυνση που τους οφείλουμε οι υπόλοιποι, είναι "δικαίωμα" - κι έτσι βγαίνουν από το πλαϊ του δρόμου, όπου έχουν σταθμεύσει, χωρίς να περιμένουν κανένα. Οι οδηγοί ασθενοφόρων και περιπολικών συχνότατα χρησιμοποιούν τη σειρήνα τους ή πηγαίνουν "ανάποδα", ακόμα και αν δεν σπεύδουν για κάποια ανάγκη, θεωρώντας "δικαίωμα" τους να παρανομούν. Οι οδηγοί βαρέων οχημάτων οδηγούν στην αριστερή λωρίδα και καμμιά φορά νομίζουν οτι οδηγούν Ferrari (με όπλο τον όγκο τους). Ακόμα και οι οδηγοί δικύκλων (που αξίζουν αμέριστης προσοχής, γιατί πληρώνουν βαρύ φόρο αίματος, απροστάτευτοι από την οδηγική συμπεριφορά των άλλων, αλλά και τη δική τους) θεωρούν σχεδόν πάντα οτι έχουν προτεραιότητα - κι ας έρχονται από πίσω, ανάμεσα από τα αυτοκίνητα. Αν δε τους ρωτήσεις γιατί παρακάμπτουν μονίμως την ουρά στα διόδια κι αν θα έκαναν το ίδιο στην ουρά ενός ταμείου π.χ. σε μιά τράπεζα θα σου απαντήσουν "οτι απλώς έκαναν προσπέραση, αφού μπορούν" - θεωρώντας το πολύ απλά δικαίωμα τους!

Ζώντας στην Ελλάδα, έχουμε παράπονο γιατί νομιμοποιήθηκε το αυθαίρετο των δίπλα και όχι το δικό μας, "βγαίνουμε από τα ρούχα μας" γιατί οι νόμοι δεν εφαρμόζονται (στους άλλους πάντα), ζητάμε τα ρέστα γιατί μπαίνουν τα παιδιά των άλλων στο δημόσιο - και όχι τα δικά μας. Επειδή κάποιοι "εξαπάτησαν" την κοινωνία με πτυχία από υποβαθμισμένα πανεπιστήμια του άλλων χωρών κι επειδή δίνουμε τόση σημασία στη δουλειά στο δημόσιο, όλοι οι απόφοιτοι εξωτερικού πρέπει να υποβάλλονται στην εξευτελιστική διαδικασία του ΔΙΚΑΤΣΑ (νυν ΔΟΑΤΑΠ, update: εξαιρετική η σκανδαλώδης αποκάλυψη του Πάσχου Μανδραβέλη στην Καθημερινή), εστία διαφθοράς και αδικίας επί δεκαετίες. Ακόμα και από διάσημα ιδρύματα αναπτυγμένων χωρών, με ιστορία αιώνων, "εγκρίναμε" κάποιες σχολές και όχι κάποιες άλλες που ήταν συγγενικές - έτσι απλά και αυθαίρετα. Κι ενώ απορρίπταμε - τρομάρα μας - σχολές του Χάρβαρντ ή του Στάνφορντ, επειδή δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη σωστή λειτουργία των δικών μας κρατικών πανεπιστημίων ή των ιδιωτικών σχολών, δεν έχουμε καταφέρει στην αυγή του 21ου αιώνα να ρυθμίσουμε σωστά τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα - και να εναρμονιστούμε επί τέλους με τις άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Στις καθημερινές συναλλαγές βεβαίως, η Ελλάδα δείχνει να έχει κάνει κάποια βήματα μπροστά τις τελευταίες δεκαετίες, ξεφεύγοντας από το "βαλκανικό" της παρελθόν. Δείγματα αυτού του παλιού εαυτού, ίσως αναγνωρίζει ακόμα κανείς σε εκπροσώπους της τρίτης ηλικίας, σε συνδυασμό πολλές φορές με κακούς τρόπους - κάτι που ανάγεται στην καθαρή σφαίρα της ψυχολογίας και εξηγείται ίσως και από την αδυναμία προσαρμογής στις ραγδαίες μεταβολές, που έφερε η ανάπτυξη της χώρας, μετά τη μεταπολίτευση. Ας αποδεχτούμε λοιπόν οτι η παραδοσιακή κουτοπόνηρη αγένεια του ταξιτζή, του περιπτερά ή απλώς του πολίτη που προσπαθεί να "ρίξει" τους άλλους και να παρακάμψει την ουρά, περιορίζεται με την είσοδο των νεώτερων - πιό ευγενικών και με λιγότερο θράσος - γενεών στην κοινωνική ζωή.

Ωστόσο, παρατηρεί κανείς την επιβολή μιάς νέας μορφής κουτοπονηριάς, πιό "νεόπλουτης". Ο έλληνας είναι καπάτσος, έβγαλε λεφτά γρήγορα - κι έφτασε να συζητάει για το δεύτερο αυτοκίνητο και το τρίτο κινητό, σε πολύ μικρό χρονικό - ιστορικά - διάστημα. Μη βελτιώνοντας τις ουσιαστικές υποδομές της κοινωνίας όμως - με πρώτη την παιδεία - μιά νέα χιονοστιβάδα κουτοπονηριάς άρχισε να εμφανίζεται, ενισχύοντας γνωστές συμπεριφορές ή δημιουργώντας νέα πεδία δράσης.

Ο μεγαλογιατρός δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί πιά την από καθ' έδρας (κάποτε αδιαμφισβήτητη) υπεροχή του και κλαίγεται για το πόσα θα του πάρει η εφορία, αν κόψει απόδειξη. Οι επιχειρήσεις παραγωγής και πώλησης τροφίμων υπεραμύνονται του κοινωνικού τους ρόλου και αποδίδουν τις φουσκωμένες τιμές ή τις ανακολουθίες από το ράφι στο ταμείο, στο υπερβολικό κόστος ή σε απλά ανθρώπινα λάθη - ποτέ όμως στο δικό τους υπερβολικό κέρδος ή στην άρνηση τους να πληρώσουν κάτι παρά πάνω για καλύτερες αμοιβές των εργαζομένων και πιό σωστή οργάνωση. Ολόκληρη τάξη βιομηχάνων έχει μάθει να ζητά τη μεγαλύτερη δυνατή ελαστικοποίηση της εργατικής νομοθεσίας για την ελάττωση του κόστους - αρκετοί εκπρόσωποι της όμως βολεύονται μιά χαρά με το να παίρνουν επιδοτήσεις και δάνεια, και στη συνέχεια να κλείνουν εργοστάσια και να τα μεταφέρουν σε χώρες με χαμηλότερα εργατικά. Τράπεζες, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων και εταιρείες κινητής τηλεφωνίας διαγκωνίζονται λυσσαλέα για το πώς θα γεμίσουν την αγορά με τα προϊόντα τους - όταν όμως αντιμετωπίζουν τη στρατιά των χρεωμένων από τα δάνεια και δεν μπορούν να εισπράξουν, τότε με μεγάλη ευκολία παραβιάζουν τους κανόνες προστασίας προσωπικών δεδομένων και στέλνουν με αυτόματο τρόπο λίστες των οφειλετών στις εταιρείες δικηγόρων που έχουν ως αποκλειστική δουλειά να απειλούν εκφοβιστικά, ως "κυνηγοί κεφαλών".

Και βεβαίως οι περισσότεροι παράγοντες της δημόσιας και οικονομικής ζωής προσπαθούν με τα λεγόμενα "ψιλά γράμματα" των συμβολαίων να παραπλανήσουν ή να "προστατεύσουν" τα συμφέροντα τους - ακόμα κι αν τα δικαστήρια τα έχουν ήδη κρίνει καταχρηστικά. Ολοι μαζί δε, με πρώτο και κύριο το κράτος ή τις τοπικές αρχές εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους μόνο αν τους υποβληθεί αγωγή ή αρνούνται με κάθε τρόπο την εφαρμογή των δικαστικών αποφάσεων! Ακόμα χειρότερα, η πολιτική εξουσία επιχειρεί πολλές φορές να νομοθετήσει εκτάκτως, ωστε να "παρακάμψει" νομίμως αυτές τις αποφάσεις...

Οι κουτοπόνηρες πρακτικές βρίσκονται βέβαια στο απόγειο τους, όταν στοχεύουν στην "αχίλλειο πτέρνα" του έλληνα: το κοινωνικό χαρακτηριστικό (και σύμπλεγμα) της γαλαντομίας. Η μάλλον καλύτερα το φόβο "να μη φανούμε μίζεροι ή τσιγκούνηδες". Ετσι βρίσκουν το πιό πρόσφορο έδαφος στη διασκέδαση, εκμεταλλευόμενες και την ανάγκη του καταναλωτή να διασκεδάσει ανέμελα και να μη χαλάσει τη διάθεση του, μπλέκοντας σε αντιδικίες ή μυνήσεις.
Με δεδομένα τα μειωμένα αντανακλαστικά του έλληνα καταναλωτή και την απροθυμία του να αυτο-οργανωθεί και να διαμαρτυρηθεί, οι επιχειρήσεις που έχουν σχέση με τον ελεύθερο χρόνο, επιδίδονται σε κάθε είδους μικρό ή μεγάλο εκβιασμό - τα γνωστά καθημερινά "νταβατζηλίκια"...

Οι τιμές είναι εξωφρενικά υψηλές σε εστιατόρια, ξενοδοχεία, καφετέριες και γενικώς τουριστικές επιχειρήσεις - ενώ η ποιότητα είναι πολύ χαμηλή, γιατί η καταξίωση είναι το "δήθεν". Το ποτό στα μαζικά μαγαζιά της νύχτας είναι πολλές φορές χειρότερο από αμόλυβδη βενζίνη (κι ας είναι τρομερά επικίνδυνο για την υγεία). Οι αποδείξεις κόβονται εκ των προτέρων ή σπανίως αποδίδονται στον πελάτη, αν δεν επιμείνει ο ίδιος. Οι παρκαδόροι καταλαμβάνουν το δημόσιο χώρο χωρίς κανένα τίμημα και χρεώνουν "ταρίφα", χωρίς βεβαίως να κόβουν αποδείξεις και να φορολογούνται από κανένα.
Οταν βέβαια το "θύμα" είναι ακόμα πιό απροστάτευτο, δηλαδή είναι ξένος τουρίστας που δεν γνωρίζει πώς ν' αποφύγει τις κακοτοπιές, τότε το θράσος απογειώνεται. Το παράδειγμα του ταξιτζή με το "πολυβόλο", που κάνει μόνο διαδρομές από λιμάνι ή αεροδρόμιο, μεταφέρει τους επιβάτες του από τη μακρύτερη δυνατή διαδρομή και όταν αντιμετωπίζει στην αποβίβαση έλληνα που υποδέχεται τους ξένους, αναγκάζεται να κατεβάσει το τίμημα από τα 40 στα 10 ευρώ, ψελλίζοντας κουτοπόνηρες δικαιολογίες, είναι το λιγότερο...

Ολα αυτά τα τριτοκοσμικά χαρακτηριστικά δεν θα μπορούσαν να υφίστανται, αν δεν αντανακλούσαν τις ιδιότητες του ίδιου του έλληνα πολίτη. Που απέδειξε πόσο δεν απέχει στη νοοτροπία από τους γείτονες Αλβανούς (τους οποίους με μεγάλη ευκολία "σνομπάρει" - το λιγότερο), όταν τους μιμήθηκε με λίγα χρόνια διαφορά, πέφτοντας με απληστία στην παγίδα της "πυραμίδας" του χρηματιστηρίου.
Ανεξάρτητα από την πολιτική εκμετάλλευση του ζητήματος, ο έλληνας έπεσε με περισσή ...φόρα στη φάκα του εύκολου και "ανήθικου" κέρδους, δίνοντας με απίστευτη ευκολία κουτοπόνηρες δικαιολογίες στον εαυτό του. Τι κι αν κάποιοι σοβαροί πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες προειδοποιούσαν συνεχώς οτι το παιχνίδι είναι επικίνδυνο, οτι το χρηματιστήριο δεν είναι για τζόγο. Βολευόταν πολύ ωραία με τις δηλώσεις των αρμόδιων "οτι το Χρηματιστήριο Αθηνών θα πάει καλά" - τι θα μπορούσαν να δηλώνουν άλλωστε υπουργοί οικονομικών και επικεφαλής κεντρικών τραπεζών, οτι δεν θα πάει καλά; Θα το έριχναν με τις δηλώσεις τους...
Μεγάλη μερίδα ελλήνων, σε αυτή τη μαύρη - και ενδεικτική - περίοδο για τη νοοτροπία αυτής της κοινωνίας, ξεπούλησαν με μεγάλη ευκολία οικόπεδα και σπίτια, πήραν δάνεια, "έπαιξαν" τα χρήματα του φροντιστηρίου των παιδιών τους, ζητούσαν επιμόνως να ποντάρουν στην πιό επικίνδυνη μετοχή-φούσκα για να έχουν το πιό γρήγορο κέρδος, αρέσκονταν να κυκλοφορούν στις παραλίες με νεόπλουτο ύφος δίνοντας εντολές από το κινητό, αποφάσισαν να σπουδάσουν "χρηματιστηριακά" - έφτασαν ακόμα να εγκαταλείψουν δουλειές και επιχειρήσεις, για να ασχοληθούν παρά την άγνοια τους, με τη "μοντέρνα οικονομία" και να αφιερωθούν αποκλειστικά στο βωμό του ...άκοπου.


Η πολιτική δεν θα μπορούσε να αποφύγει την υιοθέτηση αυτών των πρακτικών στο έπακρο, θάλεγε κανείς μάλιστα οτι αποτελεί το "μπροστάρη της λαμογιάς". Με την (άκρως επικίνδυνη για τη δημοκρατία) απαξίωση της τις τελευταίες δεκαετίες και τη συνεπακόλουθη απομάκρυνση όλο και περισσότερο του υγιούς κομματιού της κοινωνίας, που τέλος πάντων διακρίνεται από κάποιο ηθικό έρμα και μιά στοιχειώδη εντιμότητα - και δεν ανέχεται να φορέσει το κουτοπόνηρο προσωπείο - έχουμε φτάσει στο σημείο η συμμετοχή στα κοινά (σε αντιδιαστολή με την "ιδιώτευση", με την έννοια που της έδιναν οι αρχαίοι έλληνες), αντί να αποτελεί τιμή και χρέος, να είναι συνώνυμη με την υποψία οτι το μόνο κίνητρο είναι η προσωπική προβολή και το οικονομικό κέρδος.

Η απο-ιδεολογικοποίηση στο γύρισμα της χιλιετίας, σε συνδυασμό με τα κατάλοιπα ενός υπανάπτυκτου παρελθόντος που επιβιώνουν δυναμικά παρά τις προκλήσεις της εποχής, συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα στη σημερινή Ελλάδα. Πριν από λίγες μόλις δεκαετίες, χιλιάδες άνθρωποι έδιναν τη ζωή τους και διακύβευαν την όποια ευημερία τους για να αντισταθούν στην καταπάτηση της ελευθερίας τους, στο φασισμό, στη χούντα. Ανεξαρτήτως του πόσο δίκαιο ή εφαρμόσιμο ήταν το όραμα τους, κίνητρο τους ήταν η εντιμότητα και οδηγός τους η ανιδιοτέλεια...

Σήμερα, η καταπάτηση νόμων και κανόνων, αρχίζει από το τοπικό επίπεδο. Στην αγωνία να "πιάσουμε την καλή" και να αποκτήσουμε προβολή, το πρώτο βήμα είναι να γίνουμε "παράγοντες" σε επίπεδο γειτονιάς, δήμου ή περιφέρειας - συμμετέχοντας στην αυτοδιοίκηση, σε σωματεία ή αθλητικούς και άλλους συλλόγους. Με την εξαίρεση βεβαίως των λίγων περιπτώσεων με αγνά κίνητρα (που συνήθως δεν διαρκούν πολύ, αφού χρειάζεται πολύ "γερό στομάχι"), βαυκαλιζόμαστε οτι "ασχολούμαστε για να προσφέρουμε". Μιά άλλη μέθοδος είναι η "προσέγγιση" των ισχυρών, προσφέροντας εξυπηρετήσεις - με αντάλλαγμα φυσικά.

Ο αθλητισμός ειδικά, με τον τρόπο που έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα, αποτελεί ένα από τα πιό πρόσφορα εδάφη για την ανάπτυξη κάθε είδους παρανομίας, συμπεριφοράς και μεθόδων υποκόσμου, αλλά και υποβάθμισης της νοημοσύνης του φίλαθλου κοινού - με αποτέλεσμα να απωθεί όλο και περισσότερο. Φωτεινές εξαιρέσεις οι συλλογικές προσπάθειες με σοβαρότητα και επαγγελματισμό, που φέρνουν και τις διακρίσεις σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Στον αντίποδα, στην κορυφαία αθλητική στιγμή των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας, όλος ο πλανήτης έγινε μάρτυρας της ελληνικής κουτοπονηριάς στη χειρότερη της μορφή, με διάσημους αθλητές να πέφτουν θύματα ενός "νεφελώδους" τροχαίου, ακριβώς την ίδια ημέρα που φαινόταν οτι αποφεύγουν τον έλεγχο ντόπινγκ - "τροχαίο" που είχε γίνει γνωστό στα δημοσιογραφικά γραφεία, πριν ακόμα συμβεί!

Είτε κομματάρχης είτε δήμαρχος, ο έλληνας (κυρίως στην περιφέρεια, αλλά και στα αστικά κέντρα) αντιμετωπίζει την τοπική αυτοδιοίκηση ως "όχημα" για τις προσωπικές-τοπικές του επιδιώξεις. Αυτή άλλωστε είναι και η "αχίλλειος πτέρνα" του εκσυγχρονισμού στην Ελλάδα - αφού η περιφερειακή ανάπτυξη και η αποκέντρωση θα έπρεπε να είναι ήδη ο κύριος μοχλός ανάπτυξης της χώρας, σύμφωνα όχι μόνο με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, αλλά και με τις απαιτήσεις της εποχής.

Ωστόσο, η τοπική αυτοδιοίκηση έχει δώσει τις τελευταίες δεκαετίες πάμπολλα δείγματα οτι αποτελεί μάλλον "βαρίδι" - παρά προωθητική δύναμη. Στον κορυφαίο τομέα του περιβάλλοντος έχουν γίνει μερικά από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της χώρας - όχι μόνο προς χάριν ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, αλλά με κριτήριο τις οικογενειακές-ψηφοθηρικές-πελατειακές σχέσεις. Στα νησιά μας και αλλού, η στρεβλή αντίληψη "ανάπτυξης" (της κοντόφθαλμης ενίσχυσης της τσέπης μας δηλαδή) έχει επιτρέψει τερατουργήματα, ειδικά μετά τη δεκαετία του '80, όταν ο οικιστικός έλεγχος πέρασε από τις κεντρικές υπηρεσίες στα τοπικά συμβούλια.

Φυσικά, η ευθύνη είναι πολλές φορές συλλογική - και πολύ συχνά το στενό τοπικό συμφέρον έχει μπεί πάνω από το ευρύτερο δημόσιο καλό, με μιά συμφεροντολογική αντίληψη της "δημοκρατίας", που συνοψίζεται στο απλό "εμείς εδώ αυτό θέλουμε". Μόνο που καμμία σπιθαμή γης σε αυτή τη χώρα δεν ανήκει αποκλειστικά σε αυτούς που την κατοικούν. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο "ξεσηκωμός" των κατοίκων, όταν δεν τους επιτρέπεται να κάνουν αλόγιστη δόμηση με κτήρια από μπετόν και αλουμίνιο σε τόπους με παραδοσιακή ομορφιά - ή ακόμα χειρότερα η πολυετείς διαμαρτυρίες που ακυρώνουν ένα έργο κορυφαίας σημασίας για το σύνολο του πληθυσμού, όπως η ζεύξη του Μαλιακού, προκειμένου να μη θιγούν τα τοπικά οικονομικά συμφέροντα από τη διέλευση των ταξιδιωτών. Στη συνέχεια βέβαια, χύνονται με περισσή κουτοπονηριά κροκοδείλια δάκρυα, για τον αριθμό των θυμάτων της ασφάλτου...

Οσο για την πραγματική ανάπτυξη, η προσπάθεια συνοψίζεται πολλές φορές, στο πώς θα πάρουμε περισσότερα κονδύλια από το κράτος ή την Ευρωπαϊκή Ενωση - χωρίς κανένα ορθολογισμό ή σχεδιασμό. Ακόμα πιό κουτοπόνηρα είναι τα επιχειρήματα, όταν καμμία πρωτεύουσα νομού δεν θέλει να μείνει χωρίς σχολή από το σχεδιαζόμενο νέο πανεπιστήμιο της περιοχής - έτσι ώστε να κατατμηθεί το ίδρυμα και να έχουν όλοι από μιά σχολή και τους φοιτητές της, που "φέρνουν λεφτά στον τόπο". Η αρτιότητα του εκπαιδευτικού ιδρύματος δεν ενδιαφέρει φυσικά κανέναν...


Στο πολιτικό φάσμα, θα μπορούσε να πεί κανείς οτι "όσο πιό δεξιά και λαϊκά", τόσο πιό κουτοπόνηρα. Η ακροδεξιά, η εκκλησία, η δογματική αριστερά, αλλά και πολλοί εκπρόσωποι του λαϊκισμού στις δύο μεγάλες παρατάξεις διαθέτουν πλειάδα κουτοπόνηρων επιχειρημάτων στη φαρέτρα τους. Ενδεικτικός είναι ο τρόπος με τον οποίο έχουν αντιμετωπίσει τη σχέση της χώρας μας με την Ευρωπαϊκή Ενωση: Η Ευρώπη είναι ιδιαιτέρως συμφέρουσα όταν πρόκειται να "αρμέξουμε" τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, αλλά αντεθνική και επικίνδυνη, όταν ζητάει με τις οδηγίες της να επιβληθούν οι αρχές και οι κανόνες βάσει των οποίων συμφωνήσαμε να είμαστε μέλη της κοινότητας, άρα και να δεχόμαστε ενισχύσεις. Αλλωστε, οι πολιτικές ηγεσίες αυτής της χώρας, ειδικά τα πρώτα χρόνια μετά την ένταξη μας, ενίσχυσαν αυτή την αντίληψη και πορεύθηκαν με κουτοπόνηρες αναβολές και προσπάθειες αποφυγής προστίμων (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι χωματερές), αντί να σηκώσουν τα μανίκια και να σχεδιάσουν τη μακροπρόθεσμη προσαρμογή μας στο "ευρωπαίκό κεκτημένο", γιά το οποίο είμαστε πιά τόσο υπερήφανοι...

Το ίδιο κουτοπόνηρα αδύναμη υπήρξε και για πολλές δεκαετίες η αντιμετώπιση των "εθνικών μας θεμάτων", αρα και η εξωτερική μας πολιτική και η διπλωματία μας - χωρίς φυσικά να αγγίζει τις επιδόσεις της γειτονικής Τουρκίας, που εξακολουθεί να πορεύεται με επιχειρήματα του τύπου "κάποιοι στην Ευρώπη θέλουν να μας εκνευρίσουν, ώστε να μην προσέλθουμε στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη"! Κι αν η Ελλάδα έχει ξεφύγει ως ένα βαθμό από τις κουτοπόνηρες αντιλήψεις μιάς υπανάπτυκτης χώρας, οι αντιστάσεις μας δείχνουν μειωμένες σε κάθε έξαρση εθνικισμού, όταν ο "υπερπατριωτισμός" και η αντίληψη οτι μπορούμε να κοροιδέψουμε τους "κουτόφραγκους" βρίσκει έδαφος στην ευαισθησία, την εσωστρέφεια ή την άγνοια του έλληνα, που παρασύρεται εύκολα από συναισθηματισμούς ή την έλλειψη ποιοτικού δημόσιου διαλόγου.

Το σύνθετο πρόβλημα του Κυπριακού - στην όξυνση του οποίου εύκολα ξεχνάμε τη συμβολή της δικής μας χούντας - έφερε και πάλι στην επιφάνεια αυτή τον τρόπο αντιμετώπισης. Πιό έντονο θα έλεγε κανείς οτι είναι το πρόβλημα στην ίδια την Κύπρο, όπου είναι πολύ δύσκολο να ομολογηθεί οτι οι ίδιοι οι ελληνοκύπριοι δεν επιθυμούν την επανένωση (με τους όρους που αυτή αναπόφευκτα θα γίνει) - ανεξαρτήτως του πόσο κακό ή άδικο είναι το τελευταίο σχέδιο Ανάν που παρουσιάστηκε.

Αποκορύφωμα αυτής της "αποφυγής της πραγματικότητας" η τηλεοπτική εμφάνιση του Προέδρου της Κύπρου Τάσσου Παπαδόπουλου, σ' ένα "δραματικό" τηλεοπτικό διάγγελμα, που μεταδόθηκε και στην Ελλάδα, λίγο πριν το δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν.
Υπέρμαχος του "όχι" και εκπρόσωπος μιάς άλλης εποχής, ο κύπριος πολιτικός έστησε με μαεστρία ένα σκηνικό, που στόχευε στη συναισθηματική λειτουργία κι όχι βέβαια στο δημόσιο διάλογο και τη νοητική επεξεργασία των επιχειρημάτων από πλευράς του πολίτη. Καθισμένος στο κάποτε γραφείο του Μακάριου, σ'έναν ιστορικά φορτισμένο χώρο, μπροστά από την τρύπα που είχε ανοίξει στον τοίχο το τανκς των πραξικοπηματιών, απευθύνθηκε με δάκρυα (!) στα μάτια στον κυπριακό λαό και αναφώνησε: "Δεν παρέλαβα κράτος, για να παραδώσω κοινότητα".
Το "επιχείρημα" θα μπορούσε να είναι πειστικό, αν δεν συνειδητοποιούσε αμέσως κανείς οτι η ελληνοκυπριακή πλευρά επί χρόνια μαχόταν για μιά δίκαιη "διζωνική, δικοινοτική λύση". Αν λοιπόν - πέρα από τις όποιες αντιρρήσεις είχε κανείς για το συγκεκριμένο σχέδιο - επιτυγχανόταν μιά τέτοια "δίκαιη" λύση, τι θα "παρέδιδε" ο κύπριος πρόεδρος, παρά τη μία από τις δύο κοινότητες του νέου κράτους;

Σε οτι άπτεται του εθνικισμού και του ρατσισμού, η κουτοπονηριά δίνει ρεσιτάλ. Από τις μικρόνοοες αντιδράσεις στον μη έλληνα μαθητή που θα σηκώσει τη σημαία στην παρέλαση ("αλλά δεν είμαστε ρατσιστές") ως τα συλλαλητήρια για το "μακεδονικό" και τις κραυγές "περί μειοδοτών", από την προσπάθεια παραπλάνησης εκ μέρους των ακροδεξιών που αρνούνται κουτοπόνηρα την ετικέτα του "εθνικιστή" ως την (πλήρως αντισυνταγματική) απόπειρα "δημοψηφίσματος" για τις ταυτότητες, τα "επιχειρήματα" στοχεύουν πάντα στα χαμηλά ένστικτα του έλληνα, στο φόβο και την ανασφάλεια, στην απλουστευτική σκέψη που "βολεύει" αυτούς που αρνούνται να δούν κατάματα την πραγματικότητα και την εποχή. Στο θέμα της κατανόησης και της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η ελληνική κοινωνία είναι πολύ πίσω - και η δημαγωγία περί των θεμάτων αυτών έχει φτάσει μέχρι του σημείου να λοιδωρούνται οι (αναπόφευκτα θετικές) έννοιες της προόδου και του εκσυγχρονισμού - χωρίς εισαγωγικά.
Βασικός μοχλός η εκκλησία, που εξασφαλίζοντας πριν από χρόνια την απόλυτα προστατευτική σκέπη του δημοσίου, χωρίς κανένα οικονομικό βάρος αλλά και χωρίς κανένα δημόσιο έλεγχο, έχει επιδοθεί τα τελευταία χρόνια σ' ένα λαϊκίστικο κουτοπόνηρο "παραλήρημα" - έχοντας υποτίθεται το δικαίωμα να "εκφράζει τη γνώμη της", χωρίς κανένα σεβασμό στους θεσμούς της δημοκρατίας (ούτε καν στον ίδιο της τον εαυτό). Την ακολουθεί μια μερίδα πολιτικών και δημοσίων παραγόντων, με μόνο σκοπό την άγρα "πελατείας", ανάμεσα στο πιό συντηρητικό κομμάτι της κοινωνίας. Τα σκάνδαλα Βαβύλη, Γιοσάκη και λοιπών ιεραρχών είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, σε μιά έκπτωση που διέπεται από τη νοοτροπία "τα δικά μου δικά μου - και τα δικά σου επίσης δικά μου". Τελευταίο κρούσμα το (ικανοποιηθέν) αίτημα για δημιουργία εκκλησιαστικών σχολών, που θα ονομάζονται "πανεπιστήμια", θα έχουν τη χρηματοδότηση και θα περιβάλλονται από το κύρος του κράτους, αλλά δεν θα ελέγχονται από αυτό και δεν θα πληρούν τις προϋποθέσεις της ισότητας - αντίθετα, οι υποψήφιοι θα "εγκρίνονται" από την ιεραρχία.



Μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχουν βεβαίως οι συντεταγμένοι φορείς άσκησης της πολιτικής - τα ίδια τα κόμματα και οι πολιτικοί. Υπό το βάρος του πολιτικού κόστους και της ψηφοθηρίας, διατυπώνουν πολιτικό λόγο που σπάνια αγγίζει το βάθος των προβλημάτων - αντίθετα στοχεύει μόνο στη διατήρηση της εξουσίας ή της εκλογικής δύναμης.
Τα δύο κόμματα εξουσίας "φλερτάρουν" κουτοπόνηρα ή συνάπτουν συμμαχίες με την αριστερά "κατά το δοκούν". Τα αριστερά κόμματα περιχαρακώνονται ή απορρίπτουν καχύποπτα δημιουργικές προτάσεις, με το φόβο της απώλειας της εκλογικής πελατείας. Ο πολιτικός λόγος περιβάλλεται από επιχειρήματα και διαλόγους μεταξύ εκπροσώπων τύπου, που εξακολουθούν να θυμίζουν υπανάπτυκτη χώρα της δεκαετίας του '70. Οι πολιτικές προτάσεις και κατευθύνσεις αποφασίζονται με βάση δημοσκοπήσεις, που "διαστρέφονται" από την κάθε πλευρά, αναλόγως του πολιτικού συμφέροντος.

Οικογένειες πορεύονται στην πολιτική με την τακτική των "εμπρηστικών" δηλώσεων, ανάλογα με τις επιδιώξεις τους. Ο πολιτικός νεποτισμός έχει γίνει πλήρως αποδεκτός από την κοινωνία και οι βουλευτικές έδρες "μεταβιβάζονται" από γενιά σε γενιά, ωσάν να ήταν δικηγορικά γραφεία. Η αυτοδιοίκηση και ο συνδικαλισμός χρησιμοποιούνται απροκάλυπτα ως εφαλτήρια για την κεντρική πολιτική σκηνή. Τα αξιώματα δεν αντιμετωπίζονται παρά μόνο ως η ευκαιρία ενός "πλιάτσικου της εξουσίας" ή ως διατήρηση της προσωπικής πολιτικής καριέρας - και σπανίως ως θέσεις ευθύνης και προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. "Σημαντικά" υπουργεία θεωρούνται αυτά που προσφέρουν τη δυνατότητα για μεγαλύτερες μίζες, ενώ και η είσοδος του υποκόσμου στη δημόσια ζωή νομιμοποιείται με μιά διαστρεβλωμένη αντίληψη "δημοκρατικής αντιπροσώπευσης" όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Κάθε τόσο εμφανίζονται ως "σωτήρες" και "φορείς του καινούργιου", διάφοροι πομπώδεις ή ωραιοπαθείς τύποι, με μόνο όπλο μια "απολιτίκ" πολιτική δημοσίων σχέσεων.
Το ίδιο το εκλογικό σώμα, παρ' οτι αναγνωρίζει σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη ηθικής, τον πολιτικό τυχοδιωκτισμό ή την προπαγάνδα, φέρεται σε μεγάλο βαθμό υποκριτικά και κουτοπόνηρα, ελπίζοντας σε οφέλη και αναδεικνύοντας πολιτικούς χαμηλού επιπέδου, "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν" - διαμαρτυρόμενο στη συνέχεια για την "ποιότητα" του πολιτικού προσωπικού.

Σημαντικός παράγων για το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι ο Τύπος, που κινείται πολλές φορές χωρίς κανένα κριτήριο δεοντολογίας. Από τον "αυριανισμό" και τους εκδότες φυλλάδων που έχουν καταδικαστεί για συκοφαντία και εκβιασμό, ως τη σύγχρονη επιφανειακή και κουτοπόνηρη διεξαγωγή του τηλεοπτικού διαλόγου, η δημοσιογραφία στην Ελλάδα προσφέρει πολύ λίγες "οάσεις" συγκροτημένης δουλειάς και έντιμης προσέγγισης - που πολλές φορές αντιμετωπίζονται ως "γραφικές" και περιθωριακές. Η πολιτική αντιπαράθεση δεν είναι παρά "καυγάς" στο βωμό της τηλεθέασης (οι "πελάτες" που προτιμούνται ειδικεύονται σε αυτό), οι δηλώσεις εκμαιεύονται με μιά "κίτρινη" προσπάθεια παγίδευσης, το παιχνίδι παίζεται με τους αυτόκλητους "σταρ" του λαϊκισμού, του θεατρινισμού και του υποκριτικού ναρκισισμού - που δήθεν υπηρετεί τον "κοσμάκη".

Και βεβαίως, σε όλο το δημόσιο βίο, οι προδιαγραφές και τα "ασυμβίβαστα" έχουν γίνει "λάστιχο" ή έχουν πάει περίπατο. Αποτελεί αντικείμενο "συζήτησης" αν επιτρέπεται να διοργανώνει διαγωνισμό ή παιχνίδι, κάποιος που συμμετέχει σε αυτό. Σε υπουργεία, διαφεντεύουν σύζυγοι και αδελφές - ενώ γιοί και κόρες κατακτούν ζηλευτές θέσεις, ακόμα κι αν δεν έχουν τα προσόντα. Θεωρείται απολύτως φυσικό να είναι σε θέση ευθύνης ο/η σύντροφος δημοσίου προσώπου, είτε αυτό συμβαίνει μέσα στον ίδιο οργανισμό είτε σε άλλη "αντιμαχόμενη" εξουσία - ακόμα κι αν είναι ηλίου φαεινότερο οτι δεν πρόκειται για "αυτόφωτη" ανέλιξη. Συχνά δε γίνεται επίκληση κουτοπόνηρων δικαιολογιών, περί "ισότητας των δύο φύλων" ή "εμποδίων από οπισθοδρομικές αντιλήψεις" - που καμμία σχέση δεν έχουν με την ουσία του ζητήματος. Απλώς, όσοι παραιτούνται των θέσεων ή των προνομίων τους σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο εξωτερικό, είναι μάλλον "κουτόφραγκοι"...


Η κουτοπονηριά, όπως και τα περισσότερα ανθρώπινα ελαττώματα, έχει να κάνει με την τεμπελιά. Γιατί το να αποφύγει κανείς την εύκολη δικαιολογία, το προσωπικό "παραμύθιασμα" και τη βολική υπεκφυγή θέλει κόπο. Η τήρηση μιάς "προσωπικής ηθικής" (όποια κι αν είναι αυτή για τον καθένα) θέλει αυτοκριτική, τόλμη να αναγνωρίσεις το "σφάλμα" και αποδοχή της προσπάθειας που χρειάζεται για αυτοβελτίωση. Στην προσωπική ζωή και τις σχέσεις δε, είναι ακόμα δυσκολότερο - αλλά αυτό είναι μια άλλη, μεγάλη κουβέντα...

Στη δημόσια ζωή μας πάντως, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε. Κι όσο κι αν έχει εκλείψει πιά η εικόνα της προξενήτρας (που ενσάρκωσε η αείμνηστη Γεωργία Βασιλειάδου), να πετά τα σταμνιά από το μπαλκόνι για να "παγιδεύσει" τους γαμπρούς, η κουτοπονηριά ζεί και βασιλεύει...






Οι φωτό είναι δικές μου από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και το εξώφυλλο από το www.amazon.com

Για να αντέξετε τo κουραστικό αυτό "δοκίμιο", συνοδεύεται από την άκρως χορταστική extended version ενός εξαιρετικού κομματιού (με τον εύγλωτο τίτλο "Got To Give It Up") του μεγάλου αδικοχαμένου Αμερικανού αναμορφωτή της soul Marvin Gaye, διάρκειας 11' 51", από το ιστορικό αυτό άλμπουμ (δεν είναι live εκτέλεση όμως). Πρέπει να πατήσετε play για να το ακούσετε!