Ο ισολογισμός της βίας

Δεν ξέρω αν το έχετε αντιληφθεί, τα πράγματα έχουν “χοντρύνει” - σε λίγο θα ξεφύγουν από κάθε έλεγχο. Και δεν μιλάω για την κατάσταση των δημοσίων οικονομικών, για την οποία σοβαροί συνάδελφοι φοβούνται “στάση πληρωμών”, σε λίγο καιρό. Μιλάω για την υπόθεση της βίας.


Για την επίθεση στον Alter δεν θέλω να σχολιάσω, γιατί θα πω κοινοτοπίες περί ελεύθερης ενημέρωσης (που παρόλα αυτά ισχύουν). Τη θεωρώ και απολύτως βλακώδη επίθεση (η αστυνομία υποστηρίζει οτι πρόκειται για τη “Σέχτα”) - αν κανείς θέλει να δείξει την αηδία του για τον Τράγκα, μια “συστοιχία” από γιαούρτια ή μια εκκένωση λυμάτων θα πέρναγε πολύ πιο αποτελεσματικά το μήνυμα, χρησιμοποιώντας και το χιούμορ.

Χθες όμως παραλίγο να εκραγεί παγιδευμένο αυτοκίνητο σε τράπεζα, με τέτοια ποσότητα εκρηκτικών, που θυμίζει Βαγδάτη. Δεν θέλω καν να σκεφτώ τον αριθμό των θυμάτων που μπορούν να φέρουν τέτοιες εκρήξεις, που τινάζουν όλο το τετράγωνο στον αέρα. Επιπλέον, κάποιοι (δεν είμαι σε θέση να ξέρω από ποιό “χώρο”) επιτέθηκαν με σιδηρογροθιά στον Πανούση (τον καθηγητή, όχι τον Τζίμη) – προφανώς για να “τιμωρηθεί” γι αυτά που έχει πει ή για να φοβάται να ξαναμιλήσει...

Ίσως στενοχωρήσω κάποιους (ή πολλούς) στη μπλογκόσφαιρα, αλλά έχω μια βαθύτατη διαφωνία με την αποδοχή της βίας, όπως διαφαίνεται μετά την εξέγερση του Δεκέμβρη. Ή μάλλον για να είμαι ακριβής, με αυτή τη συζήτηση για τον “συμψηφισμό” της βίας – οτι υπάρχει “αποδεκτή” βία, ως απάντηση στη βία της πολιτείας, της αστυνομίας, της ολιγαρχίας, της πλουτοκρατίας κλπ. Είναι ακριβώς η ίδια οπτική του "οφθαλμόν αντί οφθαλμού", που όλοι μας επικρίνουμε στην ισραηλινή ηγεσία. Μάλιστα με ανησυχεί πώς αυτή συζήτηση συνδυάζεται μ' ένα συνεχές “σαμποτάζ” του δημοκρατικού πολιτεύματος – λες και έχουμε άλλη επιλογή που να μην οδηγεί προς τον ολοκληρωτισμό.

Να διευκρινίσω οτι θεωρώ τα “Δεκεμβριανά” κοινωνική εξέγερση και όχι "αλητεία", υπόθεση ολίγων δεκάδων “αναρχικών” και άλλων ή “οργανωμένο σχέδιο” για αποσταθεροποίηση της χώρας επειδή ο Καραμανλής προσέγγισε τον Πούτιν και δεν έκανε το χατήρι της Ουάσινγκτον – και άλλες τέτοιες μπαρούφες “ασύμμετρης απειλής”, αλά “πυρκαγιές 2007”. Τα έχω γράψει και έχω κάνει και τη δική μου (ταπεινή) πρόταση. Θεωρώ υγιές φαινόμενο την έκφραση της οργής, τη διαρκή κινητοποίηση, τους ειρηνικούς ακτιβισμούς – όλα εκτός από το “μπουρλότο”, τη λεηλασία και τον τρόμο των πολιτών.

Πρώτα-πρώτα, η βία δεν κάνει τίποτε άλλο από το να ενεργοποιεί τα συντηρητικά αντανακλαστικά μιας κοινωνίας και να ενισχύει τους μηχανισμούς καταστολής. Η κυβέρνηση δεν έπεσε όπως ήλπιζαν αφελώς πολλοί – και ούτε θα πέσει ποτέ έτσι, παρά μόνο αν υπάρξουν πολλοί νεκροί από την καταστολή (κάτι που ελπίζω να απεύχεται και ο πιο φανατικός θερμοκέφαλος). Κι αυτό λόγω της κατακραυγής (πια) από την υπόλοιπη κοινωνία. Και πάλι καλά που το παιχνίδι “συντηρητική στροφή των νοικοκυραίων” δεν δείχνει να βγαίνει στην κυβέρνηση.

Ύστερα, η βία δεν αγγίζει ούτε κατά διάνοια αυτούς που “ασελγούν” επί της κοινωνίας. Είναι απολύτως προστατευμένοι (απλώς κυκλοφορούν με ακόμα περισσότερους μπράβους, προσβάλλοντας όλους τους υπόλοιπους), την πληρώνουν κάτι μικροκαταστηματάρχες – και γενικά το εμπόριο. Φυσικά το μεγαλύτερο λογαριασμό τον πληρώνει η κοινή μας τσέπη, γιατί οτιδήποτε είναι δημόσιο, πληρώνεται από τους φόρους μας. Ακόμα και κάποιες “πολυεθνικές”, εταιρείες τηλεπικοινωνιών ή τράπεζες, που θα μπορούσαν να θεωρούνται υπόλογες οτι συμβάλλουν στην “αφαίμαξη” του λαού, υφίστανται κάποιες ζημιές που μπορούν να της αντιμετωπίσουν – αν την πληρώσουν κάποιοι, θα είναι οι εργαζόμενοι που θα απολυθούν. Και οι καταναλωτές που ταλαιπωρούνται λίγο, γιατί δεν βρίσκουν ΑΤΜ στην περιοχή του κέντρου...


Ας αποσαφηνίσουμε κάτι με τη βία (που μπορεί να είναι φυσική, λεκτική, ψυχολογική): Δεν μπορεί να μπαίνει στο ίδιο καλάθι – λυπάμαι – η κακή συμπεριφορά του δημοσίου υπαλλήλου, η άθλια τηλεόραση ή ακόμα και ο εξευτελισμός του πολίτη από ένα “τριτοκοσμικό” κράτος, με τη φυσική βία και τον τρόμο. Τα παραπάνω είναι σοβαρά πολιτιστικά ή κοινωνικά εγκλήματα, που έχουν άλλη “θεραπεία” - πολιτική. Ούτε τα ακόμα σοβαρότερα περιβαλλοντικά εγκλήματα (τόσο συνήθη στη χώρα μας), η φτώχεια ή η ανεργία (που σε σκοτώνει ψυχολογικά όσο τίποτα, λένε οι ειδικοί) μπορεί να “συμψηφιστεί” ή να απαντηθεί με φυσική βία. Ακόμα κι η βία της αστυνομικής καταστολής ή η άθλια επίθεση κατά της Κούνεβα (ίσως ειδεχθέστερη κι από το φόνο) δεν μπορεί να απαντηθεί με βία – μια οργανωμένη πολιτεία έχει το νομικό της πολιτισμό και την (τεράστια) δύναμη των πολιτών να αντιδράσουν ηχηρά. Ξέρω οτι πολλά γράφτηκαν με την ιδιαίτερη φόρτιση του θανάτου του Αλέξη. Να ουρλιάξουμε για την ατιμωρησία, ναι – να γίνουμε ίδιοι με τους θύτες, όχι. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη παγίδα ή τιμωρία στην οποία μπορεί να σε αναγκάσει κάποιος, να γίνεις σαν κι αυτόν και να απειλήσεις ή αφαιρέσεις ζωή.

Πολύ συχνά ακούω "Μα είμαστε σε πόλεμο" - και η συζήτηση εκτρέπεται στο “Μα ποιά δημοκρατία υπερασπίζεσαι;” Αυτή που λειτουργεί έστω και σαθρά, είναι η απάντηση. Εντυπωσιάζομαι όταν το ακούω και από ανθρώπους που έχουν μνήμες του μη δημοκρατικού καθεστώτος, αυτού που δεν επιτρέπει ελευθερία λόγου, που ασκεί πραγματική τρομοκρατία, που χρησιμοποιεί τα βασανιστήρια ως μέσο καταστολής. Φοβάμαι οτι όσοι με ευκολία μιλούν για “φασισμό” και την ανάγκη βίας, δεν έχουν απλώς ιδέα τι σημαίνει πραγματική, μαζική βία...

Το πολύ κακό με την πορεία που αφήσαμε να πάρει η χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, είναι οτι εξαπλώθηκε ένας σχεδόν “αθεράπευτος” κυνισμός: Μια συνολική απογοήτευση με θεσμούς και πρόσωπα – ένας (δικαιολογημένος ίσως, ωστόσο αυτοκαταστροφικός) πόλεμος με την ίδια την ελπίδα.
Κι έχουμε φτάσει λοιπόν σε αυτή τη χώρα, όπου όλοι τρώνε μουσακά στο σπίτι της μαμάς και πιέζουν για ένα “βολεψασιόν” σε κάποια φάση της ζωής τους (ενώ ταυτόχρονα είμαστε το πιο “αριστερό” εκλογικό σώμα στην Ευρώπη, που κυβερνάται όμως από τη δεξιά) να λοιδωρείται (μετά τον εκσυγχρονισμό) και η έννοια “δημοκρατία”. Όπως έχει γίνει ανέκδοτο η “καταδίκη της βίας απ' όπου κι αν προέρχεται” (δυστυχώς είναι, όσο κι αν δεν αρέσει, μια μεγάλη αλήθεια – άλλο αν εκφέρεται και από υποκριτικά χείλη), έτσι και η λέξη “δημοκράτης” εκτοξεύεται ειρωνικά...

Πριν φτάσουμε λοιπόν να λοιδωρούμε την ίδια μας την ανθρώπινη (και κοινωνική) υπόσταση, ας σκεφτούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε ριζικά, άμεσα και μεθοδικά αυτή τη δημοκρατία – γιατί είναι το μόνο πολίτευμα που έχουμε. Ας κινηθούμε, ας γράψουμε, ας μιλήσουμε, ας πείσουμε, ας συμμετάσχουμε στα κοινά, ας πιέσουμε ανθρώπους να κάνουν πράγματα ή να εγκαταλείψουν άλλα, ας αναδείξουμε νέους ανθρώπους και νέες απόψεις – θετικά, είναι ο μόνος τρόπος. Διότι η βία δεν είναι μόνο αδιέξοδη, είναι και ανεξέλεγκτη (αλήθεια ποιος αποφασίζει, εν ονόματι ποιου, ποιος “τιμωρείται” και γιατί ακριβώς;), όπως επίσης ενισχυτική των φαινομένων διάλυσης μιας πολιτείας – αυτών ακριβώς που υποδαύλισαν την εξέγερση. Αυτή τη στιγμή έχουμε μια νέα γενιά (άκρως επικίνδυνων όπως φαίνεται) τρομοκρατών, που θεωρούν πιθανώς οτι η κοινωνία τους δικαιώνει και καπηλεύονται το θάνατο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, αφήνοντας την προκήρυξη τους πάνω στον τάφο του. Και μια χώρα που έχει χάσει το μπούσουλα...



"Επί του πιεστηρίου" (21.02): Δημοσιογράφους απειλεί η "Σέχτα Επαναστατών"...

Οι φωτό είναι από τα http://www.e-tipos.com, http://www.apn.gr, www. terrorismandtheinternationalcommunity.blogspot.com

Για όποιον αντέχει, παραθέτω ένα παλαιότερο άρθρο μου στην Athens Voice, όταν αυτή δεν υπήρχε ακόμα στο web. Κι επειδή σας κουράζω, το post αυτό συνοδεύεται από το αγαπημένο μου εννιάλεπτο αριστούργημα του μεγάλου "Αρχηγού του Funk" James Brown, από το άλμπουμ "Motherlode".




Ο συμψηφισμός των εγκλημάτων

Γιατί η τρομοκρατία δεν μπορεί ποτέ να δικαιολογηθεί

γράφτηκε στις 11 Μαίου 2004

Η συζήτηση με τους γάλλους δημοσιογράφους, είχε ανάψει. Κάποιοι ήταν υπέρ της τακτικής της "μάυρης χήρας". "Αν δεν κάνουν τις επιθέσεις αυτοκτονίας οι Τσετσένοι, πώς θα στρέψουν την προσοχή στον αγώνα τους; Οι Ρώσοι θα τους σφάξουν, εν μέσω παγκόσμιας αδιαφορίας..."

Το πιό πειστικό αντεπιχείρημα ήρθε από έναν Ελληνα: "Και από πότε η δημοσιότητα ενός (πιθανώς) δίκαιου αγώνα, "καθαγιάζει" τη σφαγή αμάχων; Εάν ο πατέρας μου, που συμμετείχε ενεργά στον (καθόλα δίκαιο) αγώνα κατά της δικτατορίας - που βασάνιζε και σκότωνε ανθρώπους - αποφάσιζε να ζωστεί εκρηκτικά και να σκοτώσει καμμιά τριανταριά Νεοϋορκέζους, για να στρέψει την παγκόσμια κοινή γνώμη στην Ελλάδα και να εκδικηθεί τους Αμερικανούς, εγώ θα ντρεπόμουν για λογαριασμό του..."

Το πρόσφατο χτύπημα στο Γκρόζνι, που είχε στόχο τη διορισμένη από τον Πούτιν ηγεσία αυτής της "ανεξάρτητης" επαρχίας της (πάλαι ποτέ κραταιάς Σοβιετικής Ενωσης), έρχεται να περιπλέξει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Η νάρκη κάτω από την εξέδρα, σε μιά συμβολική μέρα της νίκης κατά των ναζί, θέρισε -εκτός από την ηγεσία της χώρας - και αρκετούς αμάχους, που παρακολουθούσαν την παρέλαση. Και προκάλεσε ένα ακόμα λουτρό αίματος, ένα ακόμα κεφάλαιο βαρβαρότητας στην ιστορία μιάς πολύχρονης διένεξης.

Η γεωστρατηγική σημασία της Τσετσενίας με τα πετρέλαια της Κασπίας και τον αγωγό που θα περάσει από το Γκρόζνι, τα αποσχιστικά παιχνίδια των Ρώσων στην Βόρεια Οσετία και την Απχαζία και η προϊστορία με τους Τσετσένους αυτονομιστές που έσφαζαν με την προτροπή της Μόσχας, είναι ίσως δύσκολο να αναλυθούν και να κατανοηθούν από τον πολίτη της δύσης. Ωστόσο, όσες κι αν είναι οι βαρβαρότητες της ρωσικής ηγεσίας, μπορεί κανείς να δικαιολογήσει αυτή την επίθεση και να την χαρακτηρίσει "ηρωική", παραλληλίζοντας την με την απόπειρα του Παναγούλη κατά του δικτάτορα Παπαδόπουλου;

Ο σύγχρονος, σκεπτόμενος άνθρωπος οφείλει να βάλει μιά διαχωριστική γραμμή. Και να αποδεχτεί, ή τέλος πάντων να "ανεχτεί" τη βία μόνο ως ύστατη αντίδραση στις περιπτώσεις της αυτοάμυνας, της ένοπλης εισβολής σε μιά χώρα ή των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Γιατί, όταν ο απελπισμένος απαντά με την εν ψυχρώ δολοφονία ανυπεράσπιστων ανθρώπων, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να εξομοιώνεται με το θύτη του.

Η ανθρωπότητα συγκλονίζεται τις τελευταίες ημέρες από την αποκάλυψη της φρικιαστικής, διεστραμμένης βαρβαρότητας των Αμερικανών και Βρετανών στις ιρακινές φυλακές. Πάνω απ' όλα τρομάζει η αλαζονεία και η άνευ προσχημάτων επίδειξη του "επιτεύγματος", με φωτογραφίες και χαμόγελα που παραπέμπουν σε ηλίθια γυμνασιόπαιδα, που καμαρώνουν για την "πλάκα" τους. Ολες οι καταγγελίες συντείνουν στο οτι πρόκειται για μαζική τακτική, κάτι που θα καταγραφεί στην ιστορία σαν η πιό "μαύρη τρύπα" μιάς απίστευτα φανατικής, άπληστης, νεο-χριστιανικής και ακροδεξιάς αμερικανικής διοίκησης, που βρήκε κενό στην παγκόσμια ισορροπία (χωρίς το αντίπαλο δέος) και εφάρμοσε τη βαρβαρότητα, κλονίζοντας, με τη μέθοδο "Γκουαντάναμο", ακόμα και τα θεμέλια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον δημοκρατικό κόσμο.

Ωστόσο, όσο δεν δικαιούνται οι "μουτζαχεντίν" του Λευκού Οίκου να αιματοκυλίσουν μιά χώρα, ως απάντηση στο μακελειό της 11ης Σεπτεμβρίου ή για να ανατρέψουν ένα στυγνό δικτάτορα, όπως τον Σαντάμ Χουσεϊν ή τον Μιλόσεβιτς, άλλο τόσο ο πόλεμος και η κατοχή στο Ιράκ δεν μπορούν δικαιολογήσουν το αιματοκύλισμα αθώων στη Μαδρίτη. Κανένα έγκλημα δεν δικαιολογεί την μαζική τρομοκρατία του πολέμου, όπως και κανένας πόλεμος δεν δικαιολογεί ένα τρομοκρατικό χτύπημα.
Κι αν σε κάποιους η τρομοκρατία της Αλ-Κάϊντα ή άλλων μοιάζει "συμπαθητική", γιατί προέρχεται από την πλευρά των "αδυνάτων", η απάντηση είναι απλώς οτι στα εγκλήματα κανένας συμψηφισμός δεν είναι δεκτός.

Πολλές φορές η συζήτηση για την τρομοκρατία κάθε μορφής καταλήγει στην αφοπλιστική ερώτηση "Και τι θέλεις να κάνουν; Είναι η ύστατη λύση τους, δεν έχουν άλλη..." Οσο κι αν είμαστε φορτισμένοι από κοινωνικοπολιτικές θεωρήσεις, γεωστρατηγικές αναλύσεις, θεωρίες συνομωσίας ή απλώς "αντιαμερικανικό" ταμπεραμέντο, θα πρέπει ίσως να συμφωνήσουμε στο οτι το μυαλό του σύγχρονου ανθρώπου, που επιθυμεί την πρόοδο και την ειρήνη, πρέπει να μπορεί να διακρίνει.

Αλλο ο Παλαιστίνιος που μάχεται τα ισραηλινά στρατεύματα κατοχής και την τρομοκρατική πολιτική του Σαρόν - κι άλλο ο καμικάζι που τινάζεται μέσα σ'ένα καφενείο στο Τελ-Αβίβ, θερίζοντας δεκάδες αμάχους. Αλλο ο ιρακινός μαχητής που αντιστέκεται στην αμερικανική εισβολή κι επιτίθεται στις στρατιωτικές δυνάμεις - κι άλλο οι υπάνθρωποι που έκαψαν και έσερναν τα πτώματα των αλλοδαπών "συνεργατών" στο Ιράκ, πανηγυρίζοντας έξαλλα. Ακόμα κι αν πρόκειται για την ίδια δεξαμενή ανθρώπων, οι πράξεις διαφέρουν ηθικά σαν τη μέρα με τη νύχτα.

Στην Ελλάδα, όταν καταδικάζεις κάθε μορφής τρομοκρατία, πιθανότατα θα διαφωνήσεις με ένα αρκετό μεγάλο ποσοστό ανθρώπων, που "συμπαθούν" τη δράση των εγχώριων οργανώσεων. "Πως μπορείς να εξομοιώνεις κάποιους που βάζουν βόμβες ή σκοτώνουν επιλεκτικά και συμβολικά εκπροσώπους του συστήματος, με την Αλ-Κάϊντα;" είναι μία από τις ερωτήσεις. Οχι βέβαια... Αλλο Ιράκ, άλλο Παλαιστίνη, άλλο Τσετσενία, άλλο Ελλάδα.

Στην προσπάθεια δικαιολόγησης της βίας (και της ίδιας της ύπαρξης τους) όμως ακούγονται τα ίδια έωλα επιχειρήματα. Ακόμα κι αν έπεισαν κάποιους οτι δεν αποτελούν "λαθρεπιβάτες της αριστεράς", οι δικοί μας εκπρόσωποι της "ένοπλης πάλης" σαμποτάρισαν την προσπάθεια ενός ολόκληρου λαού να προχωρήσει σε καλύτερη ζωή και δημοκρατία, αυθαίρετα και φασιστικά αποφάσισαν "εν ονόματι" του να αφαιρέσουν ζωές με "ασαφή" κίνητρα και κριτήρια - και προσπάθησαν να φανούν ως η "μαχόμενη" συνέχεια της αριστεράς και του αντιδικτατορικού αγώνα, ακόμα και του Κολοκοτρώνη! Μόνο που όλα αυτά θα ηχούσαν ως ύβρις, στα αυτιά αυτών που έδωσαν τη ζωή τους ή την υγεία τους, για να έχουμε αυτή τη δημοκρατία. Και φυσικά ο "συμψηφισμός" με άλλα εγκλήματα, όπως το ναυάγιο του "Σάμινα", δεν μπορεί να συγκινήσει έναν σοβαρό ακροατή, όσο καλοπροαίρετος κι αν είναι. Οσο για το οτι "δεν τρομοκράτησαν το λαό", η ψυχούλα αυτών που βρέθηκαν απέναντι τους το ξέρει...

Σ' ένα σύγχρονο κόσμο, που όλες οι πολιτισμένες κοινωνίες (πλην μερικών πολιτειών της Αμερικής) δεν δέχονται την αυτοδικία και τη θανατική ποινή, η αποδοχή της βίας ως μέσου επίλυσης των διαφορών δεν μπορεί να γίνεται ηθικά αποδεκτή. Οπου επικρατεί, έστω και κατ' επίφαση, η δημοκρατία, οι λύσεις δίνονται αλλιώς, με πολιτικά ή δικαστικά μέσα. Εκτός κι αν αποφασίσουμε όλοι μαζί, οτι για τα εγκλήματα των ηγεσιών ή των οικονομικών συστημάτων, θα πρέπει να σκοτώνονται επιλεκτικά μερικές χιλιάδες πολιτών των ισχυρών χωρών... Η μήπως πρέπει να οδηγηθούμε στον παραλογισμό μιάς παγκόσμιας σύγκρουσης, για να "τιμωρήσουμε" τους ισχυρούς;

Αλλωστε πίσω από τους εθνοτικούς, θρησκευτικούς ή πολιτικούς φανατισμούς κρύβονται πάντα συμφέροντα εξουσίας, που βρίσκουν έδαφος στην έλλειψη νοημοσύνης, παιδείας και στην προβληματική ψυχοσύνθεση των προθύμων να υπηρετήσουν ένα βίαιο σκοπό, για να δικαιολογήσουν στρεβλά την ύπαρξη τους. Ως η καλύτερη προβοκάτσια, η κάθε μορφής τρομοκρατία είναι ο καλύτερος σύμμαχος της καταστολής και της περιστολής των βασικών μας δικαιωμάτων, προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει πολύ σοβαρά ο άνθρωπος του 21ου αιώνα. Γι αυτό και καλούμαστε όλοι να κάνουμε το πάν για να μην επικρατούν οι εξτρεμιστές - η λύση πάντοτε βρίσκεται στη μετριοπάθεια.

Ενα από τα μεγαλύτερα θέματα της νέας χιλιετίας επίσης, είναι η παγκόσμια "αντιπαράθεση" ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εθνικής κυριαρχίας. Πέρα από την υποκριτική χρήση των πρώτων από τους αμερικανούς, το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα βοηθηθούν οι κοινωνίες που στενάζουν κάτω από ολοκληρωτικά καθεστώτα, να αποκτήσουν ουσιαστική αυτοδιάθεση.

Αρκετοί από τους λεγόμενους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, που "φλερτάρουν" και με την τρομοκρατία, μοιάζουν αδικαιολόγητοι στη σημερινή εποχή. Η τουλάχιστον έχουν εναλλακτικούς δρόμους. Και πάντως μέσα στην Ευρώπη που ενώνεται, οι αιτιάσεις των φανατικών Βάσκων και Βορειοιρλανδών ή κρατιδίων με πληθυσμό μικρότερο από το Περιστέρι, μοιάζουν αστείες - όσο και η βία τους φονική. Μόνο ο δρόμος της "μη βίας", που δίδαξε με τόση επιτυχία ο Γκάντι, μπορεί να δικαιωθεί ηθικά.

Είναι σωστό οτι πρέπει να σκύψουμε για να βρούμε τις πηγές (και τις πληγές) που γεννούν τη βία και την τρομοκρατία, στη φτώχεια και την καταπίεση του τρίτου κόσμου. Αυτό που παραβλέπουν όμως οι γεωπολιτικές αναλύσεις πολλές φορές είναι ο ανθρώπινος παράγοντας και η "προσωπική ευθύνη". Κι αυτό το κενό, μόνο η εξάπλωση ενός νέου ανθρωπισμού μπορεί να το συμπληρώσει.